Het boek dat hij liever niet had hoeven schrijven
33 jaar na de door Ayatollah Khomeini uitgesproken fatwa vanwege zijn boek De duivelsverzen werd de Amerikaans-Brits-Indiase auteur Salman Rushdie (76) op 12 augustus 2022 aan de start van een lezing in de staat New York aangevallen door een jongeman met een mes.
'Mislukte aanslag, gelukt boek.' – recensent Koen
Rushdie begint zijn memoires naar aanleiding van die aanslag als een thriller. Niet met een opbouw naar de moordpoging toe – want we weten dat hij die overleefde, al verloor hij een oog – maar als een zoektocht naar het waarom, en waarom nú nog. De aanvaller, die hij A. noemt (van 'aanvaller' en ook 'asshole'), had het boek niet eens gelezen. Hij was een 'moorddadig spook uit het verleden' terwijl de wereld allang 'was verdergegaan en dat onderwerp was afgesloten'. Mes is een boek dat Rushdie 'liever niet had hoeven schrijven', maar wel moest schrijven om opnieuw aan het werk te kunnen.
In twee delen vertelt Rushdie in dit boek over de aanslag zelf, zijn revalidatie en het leven erna. Hij maakt daarbij gebruik van diverse stijlmiddelen, waardoor het boek heel afwisselend van toon en sfeer wordt en allerminst verveelt. Hij is soms afstandelijk, soms heel persoonlijk. De auteur blikt vooruit, waarbij hij de lezer verraadt wat er zal gebeuren, en doet aan associatief denken: op de avond voor de aanslag kijkt hij naar de maan, waarop hij uiteindelijk tot de stomme film van Georges Méliès komt, waarin een ruimteschip in het rechteroog van de maan geschoten wordt. Precies het rechteroog dat hij zal verliezen.
Rushdie laat geen detail ongemoeid om er bespiegelingen bij te hebben. Zo filosofeert hij over de vreemde intimiteit van een aanslag met een mes. Het doet hem beseffen dat taal zíjn mes is, die ook vele functies heeft en kan kwetsen. Hij neemt hier niet de verdediging van De duivelsverzen ('dat boek') op, dat doet hij allang niet meer. Maar zegt er ook geen wroeging over te hebben. Wel schrijft hij 'voor het laatst' nogmaals zijn opvatting over godsdienst neer.
Toch is Mes niet zwaar of zeurderig, en allerminst sensationeel. Rushdies inzichten blijven origineel en raak en bovendien wisselt hij ernst af met ironiserende of komische opmerkingen, die de spanning wegnemen. Bijvoorbeeld bij de arts die beweerde 'kampioen draineren' te zijn, waarop hij zich afvraagt: 'Ik wist niet dat er een kampioenschap was? Een World Series draineren? Een Super Bowl draineren? Wie zou tijdens de rust optreden? Muddy Waters?' Of bij de vaststelling dat hij sindsdien fel vermagerd was: 'Ik was blij met het gewichtsverlies (hoewel ik het met iedereen eens was dat dit dieet niet echt aan te raden was).'
Vooral in het eerste deel is hij vaak erg nuchter en prozaïsch in zijn beschrijving van de aanslag. Zoals zijn gevoel toen hij op het podium lag te bloeden: 'Dat is een hoop bloed', en zich zorgen maakte om zijn Ralph Lauren-pak. De aanslag haalt ook zijn partner Eliza Griffiths teder voor het voetlicht, die 'in superheldmodus' ging, maar – zo blijkt – achter haar liefde en kracht haar lijden verbergt.
Het aangrijpendst is het boek, kundig vertaald door Karina van Santen en Martine Vosmaer, wanneer Rushdie een fictief bezoek brengt aan de humorloze, geïndoctrineerde, eenzame A. in de gevangenis. De beklijvende dialoog is een bewijs van hoe kunst een antwoord biedt op geweld. Ook aan het slot spreekt hij A. aan voor een fictieve rechtbank (de echte rechtszaak werd uitgesteld precies omdat Rushdie dit boek schreef) waar hij A. definitief en vernietigend van zich afschrijft. De irrelevantie van het viseren van een persoon is uiteindelijk geleverd met dit contemplatieve boek: kunst overleeft de kunstenaar altijd, net zoals ideeën en overtuigingen. Mislukte aanslag, gelukt boek.
Wil jij ook meer en leuker lezen? Lees dan dit boek voor de Hebban Reading Challenge van 2024!
Vink er bijvoorbeeld de volgende checklistcategorieën mee af: 'Lees een waar boek' en 'Lees een kwetsbaar boek'. Meedoen kan via Hebban.nl/challenge.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Koen Driessens
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
