De machteloze vlieg op de muur
Deze verstripping van een 25 jaar oude roman over het trieste lot van de onschuldige kinderen van nazi-propagandaminister Goebbels is al net zo pakkend als het origineel. In de vorm van een beeldroman, waarin de 4- tot 12-jarige kinderen een gezicht krijgen, is de vraag hoe een schijnbaar beschaafd gezin tot zo’n gruwel kon komen, nog schrijnender.
De kwestie die auteur Marcel Beyer in 1995 in zijn roman Flughunde met het relaas van de laatste dagen van het gezin-Goebbels in feite aansnijdt, is eigenlijk: hoe kon een beschaafde natie als Duitsland een volk van beulen worden? Het is een vraag die na een kwarteeuw (en tachtig jaar na het begin van WO II) actueel blijft en die hij niet rechtstreeks beantwoordt, maar aan de lezer overlaat, met de moord op de Goebbels-kinderen als sprekende uiting ervan.
Nergens in zowel het boek als de graphic novel wordt Goebbels bij naam genoemd. Dat was niet nodig voor de Duitse lezer van de roman en maakte het relaas wat universeler. Die lezer herkende meteen het boosaardige genie Joseph Goebbels en was vertrouwd met hoe hij en zijn gezin op 1 mei 1945 in de Berlijnse kanselarijbunker aan hun einde kwamen, één dag na de zelfmoord van Hitler (die telkens ‘de patiënt’ genoemd wordt). Het is echter niet onmogelijk dat een niet-Duitse lezer – zeker wanneer die al wat jonger is of nooit Der Untergang gezien heeft – met deze vertaling van de verstripping van de roman (uit 2013) onwetend is over het lot van het gezin-Goebbels. Het wrede einde van de meisjes Helga, Hildegard, Holdine, Hedwig en Heidrun, hun broertje Helmut en hun ouders geeft deze lezer dan een bijkomend schokeffect. Dit zijn geen spoilers voor de erudiete lezer van Hebban, die allicht zijn Wereldoorloggeschiedenis kent.
Beyer deed echter meer dan zomaar het (veelal bekende) relaas brengen van de Goebbels-kinderen. Zoals Lust hen een gezicht geeft, gaf hij hen een stem, vooral de oudste – Helga – dan, die goed genoeg in de gaten krijgt welk lot hen te wachten staat, maar niet bij machte is om eraan te ontsnappen: een zo mogelijk nog wreder lot dan dat van haar zusjes en broertje. Beyer brengt Helga (en de andere kinderen ook, maar in mindere mate) in contact met Hermann Karnau, een geluidstechnicus die in de bunker de opdracht heeft de redevoeringen van Goebbels en Hitler vast te leggen. Karnau was in werkelijkheid slechts een bewaker in de bunker, maar Beyer maakte er een bevoorrechte getuige van, die – geobsedeerd door geluid en de ziel van de stem – via Goebbels de kinderen leert kennen en het voor hen opneemt, maar te zwak is om hun dood te vermijden. Met de geheime geluidsopnames die hij maakt van de kinderen in de bunker is hij een fly on the wall met een lugubere rol.
Net als in de roman neemt Ulli Lust haar tijd om naar de climax toe te werken. Pas omstreeks pagina 275 (van de 364) komen we met het gezin Goebbels in de fatale bunker aan. Alle pagina’s tevoren zijn nodig om de personages voor te stellen en klaar te maken voor het eindspel. Ook in de diverse scènes geeft Lust de lezer veel ruimte, zonder veel tekst, om de opbouwende dreiging aan te voelen. Heel filmisch wordt de tragische tegenstelling tussen de speelse kinderen en hun onvermijdelijke einde begeleid door onheilspellende geluiden: in de bunker van zoemende lampen en sijpelend water.
Zoals in haar andere boeken is Lust spaarzaam met kleur en niet erg nauwkeurig in haar soms rommelige tekeningen, maar dat is juist gepast voor de sfeer. De spaghettibeentjes van de meisjes bijvoorbeeld illustreren net hun fragiliteit. Ze is ook sterk in scherpe details, onder meer in gezichtsuitdrukkingen. De ontreddering van Helga voor hun laatste nacht bijvoorbeeld gaat door merg en been. Een overtuigende verstripping dus, die de aangrijpende roman nog sterker in beeld brengt.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Koen Driessens
Gesponsord
Als Jolenes helikopter crasht in Irak, moet ze terugkeren naar het huwelijk en gezin dat ze onder hoogspanning achterliet. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.
Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.
In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips.
Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips.
Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips
Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips.
Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.
De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips.
Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips.
Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips.
Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips.
Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips.
Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips.
Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips.
Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips.
In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips.
Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips.
Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.
Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips.
Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips.
Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.
In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips.
Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.
Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips.
