Europa: een kwestie van naastenliefde?

In het essay Waarom we Europeaan zijn vraagt Thomas Huttinga zich af hoe het komt dat nationalistische, anti-Europese krachten veld winnen in Europa, terwijl de Europeanen meer dan ooit dichter bij elkaar staan. Hij houdt een vurig pleidooi voor meer Europa en is op zijn sterkst wanneer hij zijn eigen ervaringen deelt. De vraag 'waarom we Europeaan zijn' lijkt een beetje dwaas: omdat we in Europa geboren zijn, natuurlijk. Maar eigenlijk is de vraag: 'wat ons Europeanen maakt' of, 'wat is de bedoeling van het Europeaan-zijn?' Op die vragen geeft Thomas Huttinga geen eensluidend antwoord, maar hij geeft wel de richting ervan aan.

De nog jonge auteur is zelf overtuigd Europeaan, zoveel is meteen duidelijk. Dat heeft hij, naar eigen zeggen, vooral te danken aan zijn tijd als Erasmusstudent in Parijs. Daar leerde hij hoeveel meer de Europeanen met elkaar gemeen hebben dan dat ze verschillen van elkaar. Huttinga toont in de loop van het essay aan, en herhaalt dit meermaals met onder meer veel quotes en aangehaalde werken, dat Europa veel gemeenschappelijke elementen bevat. Ook spreekt hij de hoop uit dat die de zo diverse Europeanen nog dichter bij elkaar zullen brengen. Wel vreemd dat hij, bij herhaling in het opsommen van Europese volkeren die dichter tot elkaar komen in de Unie, ook de Schotten erbij betrekt, die tot nader order – via de Brexit – toch buiten Europa staan.

Huttinga doet terecht de vreemde vaststelling dat moderne communicatiemiddelen en reismogelijkheden, evenals economische en politieke vereniging ons Europeanen almaar dichter bij elkaar hebben gebracht, maar dat tegelijkertijd in zowat heel Europa anti-Europese en nationalistische gedachten aan terrein winnen. Dat blijkt uit bijvoorbeeld de Brexit of de winst van extreemrechtse partijen.

Om die tegenstelling nader te onderzoeken, bekijkt de auteur in een eerste van twee delen het nationalisme van dichtbij. We krijgen dan een soms wat taaie geschiedenisles vanaf de Franse Revolutie, met de vorming van natiestaten in de 19de eeuw en het ontstaan van het nationalisme, dat wel lijkt bedacht om bevolkingsgroepen te kunnen mobiliseren voor allerlei doelen en uiteindelijk leidt tot conflicten en wereldoorlogen. Al is de auteur ook wel zo realistisch te erkennen dat industriële en technologische vooruitgang daar ook aan te danken zijn.

De geschiedenisles wordt gelukkig af en toe verlevendigd. Wanneer de auteur er enkele historische personages bij betrekt, veert de aandacht van de lezer op. Dat bijvoorbeeld Rembrandt zijn populariteit te danken heeft aan de Belgische onafhankelijkheid – toen de Nederlanders plots op zoek moesten gaan naar een nieuwe 'eigen' meester in de schilderkunst omdat de Belgen Rubens nu hadden – is een leuk weetje. Passeren ook even de revue: de ijzeren Bismarck en vooral de auteur Stephan Zweig, die het tragische midden van de 20e eeuw verpersoonlijkt. Een bezoek aan het geboortehuis van Jean Monnet bij Parijs levert ook een wat levendiger getuigenis op van het bedreigende nationalisme.

In het tweede deel haalt de auteur de bouwstenen van Europa als project aan: logos (economisch en politieke banden) en pathos (het gevoel van verbondenheid). In zijn pleidooi – want dit essay is meer dan zomaar een historisch verslag, het wil een heuse les zijn – valt Huttinga geregeld in herhaling. Hoe slecht nationalisme is, hoe goed patriottisme is. Hoe open Europa moet zijn, niet alleen voor elkaar, maar ook naar de rest van de wereld. De Russische inval in Oekraïne haalt hij vaak aan om te wijzen op de bedreigingen voor Europa en de Europese waarden. Europa is voor hem een uiting van kosmopolitisme, van naastenliefde haast.

De auteur is zich wel bewust op de rand van naïviteit te balanceren, maar blijft hameren op de waarden van Europa en dat het nú het moment is – dankzij internet en vliegen – om elkaar echt te leren kennen. Hij doet zelfs enkele concrete voorstellen om het Europese gevoel te bevorderen, zoals een Europees Netflix, een Europese Museumjaarkaart of zowaar betere spoorwegverbindingen. De naïviteit wint het helaas van het realisme.

Wil jij ook meer en leuker lezen? Lees dan dit boek voor de Hebban Reading Challenge van 2024!

Vink er bijvoorbeeld de volgende checklistcategorieën mee af: 'Lees een denkend boek' en 'Lees een dromend boek'. Meedoen kan via Hebban.nl/challenge.