Een gefilterde schatkamer

Mai Jia is in China een zeer succesvol en gelauwerd schrijver. Zijn romandebuut uit 2002 wordt in 2014 voor het eerst vertaald naar het Engels als Decoded. Ondertussen is de roman beschikbaar in 35 talen en is het wereldwijd een van de meest succesvolle boeken van een Chinese auteur. Van de Engelse vertaling is dit jaar ook een Nederlandse versie verschenen, De gave.

De gave is een intrigerend boek over een bijzonder personage. Rong Jinzhen is een telg uit het roemrijke Rong-geslacht uit Zuid-China. Als wees krijgt hij in zijn kinderjaren vrijwel geen opvoeding of opleiding, maar zijn uitzonderlijke, natuurlijke intelligentie en wiskundig talent vallen op bij enkele familieleden en leermeesters: mannen en vrouwen die hem onder hun hoede nemen en die vanuit hun eigen persoonlijkheid of interesses proberen om Jinzhen te helpen, te vormen en ook te kneden naar hun ideaalbeeld of voor persoonlijke doelstellingen. "Hij leek op een merkwaardige boom die, al naargelang de plek waar hij wordt geplant, steeds bloemen aanmaakt die verschillende soorten vruchten voortbrengen". Uiteindelijk wordt Jinzhen gerecruteerd voor een belangrijke overheidsopdracht waarbij hij als cryptograaf wordt ingezet om geheime codes van een vijandig land te ontcijferen.

Na een inleidende familiegeschiedenis komt het verhaal van de groei, bloei én het verval van de hoofdpersoon, in de versie van een anonieme verteller/schrijver/biograaf die zichzelf als doel heeft gesteld het mysterie van Rong Jinzhen te doorgronden. Hij gebruikt verschillende bronnen: brieven van en gesprekken met mensen uit de directe omgeving van Jinzhen, met een nadruk op de objectieve beschrijving en analyse van zijn wiskundige talent en cryptografische verantwoordelijkheden. Zo krijgt het boek geleidelijk aan de vorm van een gestructureerd, goed onderbouwd verslag van een onderzoeker over zijn studieobject. Pas in de ‘appendix’ krijgt de lezer inzage in een notitie- en dagboek van Jinzhen met ongestructureerde flarden van zijn gevoelsleven. De biograaf heeft op dat moment zijn verhaal al verteld en stelt zeer duidelijk dat "de appendix er niet meer toe doet".

Een terugkerend filosofisch thema in het boek is het dualisme tussen lichaam en geest, dat zich telkens in diverse contrasten manifesteert: vrouw/man, realiteit/droom, emotie/ratio, natuur/cultuur. Volgens de Chinese traditie zijn de kosmische krachten yin en yang niet alleen tegenstellingen, maar ook elkaars aanvulling. Deze complementariteit is amper aanwezig in het bestaan van Jinzhen: hij leidt een puur geestelijk, solitair leven ("gevangen in een vallei van geheimen") en kan niet aarden in een lichamelijke werkelijkheid omdat hij de praktische ervaring van het gewone, aardse leven mist.

Vanuit een liefde voor wiskunde en de schoonheid van getallen en met een aantal autobiografische elementen heeft Mai Jia een roman geschreven met een atypische hoofdpersoon: een getalenteerde, succesvolle, maar wereldvreemde en vereenzaamde cryptograaf. De auteur vraagt zich met de lezer af hoe een hoogbegaafd mens met zijn talenten omgaat. Wat zijn de beperkingen van genialiteit? Is Jinzhen een genie of een gek? Hij beschrijft dit personage bewust zonder enige karikaturale humor of ironie en wil duidelijk op een ernstige, respectvolle manier diens leven en persoonlijkheid schetsen.

De gave levert een boeiende, literaire onderdompeling in de Chinese politieke, culturele en maatschappelijke ontwikkelingen tijdens de vorige eeuw. In het verhaal en doorheen de verschillende personages zit een continue spanning tussen traditie en vernieuwing, tussen conservatisme en technologische vooruitgang, tussen oost en west. Jinzhen is het geconcretiseerde resultaat van deze cultuurvermenging. Erik de Vries heeft een mooie vertaling gemaakt, waarin de symboliek en rijkdom van taal en beeldspraak een prominente rol krijgen. Toch voelt het boek enigszins aan als een gefilterde roman, waarbij door de opeenvolgende vertalingen (van Chinees naar Engels naar Nederlands) veel van de inhoudelijke en stilistische nuances verloren zijn gegaan. "Boeken zijn schatkamers" vertelt een van Jinzhens leermeesters. De gave is zeker een schatkamer, maar de vraag blijft of we de volle glans en pracht ervan kunnen zien in deze vertaling.