Een literaire belastingsconstructie
Uitgeverij Polis nam het initiatief om zijn boeken opnieuw uit te geven, in afzonderlijke delen met een eigentijdse vormgeving (door ontwerper Herman Houbrechts) en met de zorg en aandacht die Elsschot verdient, en die hij als reclameman ongetwijfeld ook best had kunnen waarderen. Begin 2017 werd het startschot gegeven met drie van zijn minder bekende werken: ‘Het tankschip’, ‘Pensioen’ en ‘De verlossing’.
In ‘Het tankschip’ krijgt Frans Laarmans het woord, een oude bekende uit eerdere werken (onder meer ‘Lijmen’, ‘Kaas’ en ‘Het been’), door Elsschot steeds liefdevol neergezet als de wat onopvallende, gevoelige familieman, idealistisch maar met zijn eigen kwetsbaarheid en zwakheden. In deze novelle is zijn aanwezigheid eerder beperkt: hij is de verslaggever die het merkwaardige verhaal over zijn zwierige zwager Jacky Peeters introduceert wanneer deze vlak voor de Tweede Wereldoorlog eigenaar is geworden van een heus tankschip.
Het verhaal kronkelt verder als een reeks ingebedde vertellingen, waarbij ook Boorman, de illustere zakenman-übermensch uit ‘Lijmen’ en ‘Het been’ zijn intrede doet, ditmaal als het nietsontziende meesterbrein van een belastingsconstructie rond het bewuste tankschip van scheepsmakelaar De Castellane. De monoloog van Boorman bevat een stevige portie ‘lijm’ waarmee hij als een bijbelse profeet op zoek gaat naar nieuwe ‘gelovigen’ voor zijn zakelijke ‘religie’. Elke verteller heeft echter ook een luisterende ontvanger van de boodschap nodig, en vanuit zijn individuele drijfveren lijkt Peeters hiervoor aangewezen. Ondertussen wordt de lezer ook getest om in deze verhalende constructie nog de vage grens te (willen) vinden tussen leugen en waarheid.
Elsschot gebruikt meestal een autobiografische insteek voor zijn verhalen, die vaak hun oorsprong vinden in de door hem gekende en bekritiseerde zakenwereld of in zijn eigen gezinsleven. Zo zouden ook Elsschot en zijn familie nauw betrokken zijn geweest bij een gelijkaardige zakelijke geschiedenis omtrent een schip. In zijn teksten neemt hij echter nooit een duidelijk of zeker niet moraliserend standpunt in. Hij presenteert de verschillende elementen en laat het aan de lezer over om een persoonlijk oordeel te vormen: “En het kapitalisme heeft toch ook zijn goede kant, is ’t waar of niet?”
Heel typerend voor Elsschot is de manier waarop hij schrijft. Zijn zinnen en woordkeuzes zijn zakelijk, bondig en doelgericht, maar bieden toch veel ruimte voor nuances. ‘Het tankschip’ situeert zich aan de vooravond van een brutale, verwoestende wereldoorlog, maar bevat geen breedvoerige besprekingen van de oorlogsdreiging of de ontredderende menselijke impact. Hier en daar duiken er wel bewust oorlogsmetaforen op (‘bezet’, ‘front’, ‘onderhandelingen’, ‘commandeerde’), maar dan eerder in huiselijke fragmenten over alledaagse onderwerpen als slagers, hammen en autoritjes. Bovendien gaat de aandacht van zijn personages vooral uit naar de zakelijke kant (en mogelijke voordelen) van de oorlog.
Elsschot is scherp in het schetsen van de verschillende persoonlijkheden, niet door lange karakterbeschrijvingen of de weergave van complexe innerlijke monologen, maar door het belichten van ogenschijnlijk toevallige, maar uiterst rake details en door de kracht van de snedige dialogen. Ze leggen de onvolmaaktheden van de kleine man bloot. Ijdelheid, hebzucht, trots en hoogmoed zijn de noodzakelijke bouwstenen om tot een zakelijke, in dit geval wat obscure overeenkomst te komen.
De mooie, subtiele gevoeligheid die Elsschot eerder toonde in ‘Tsjip’ en ‘De leeuwentemmer’ is minder aanwezig in deze novelle. Wellicht komt dit omdat hij dit boek schreef in een bepaalde context: er moest geld in het laatje komen omdat de oorlog zijn reclame-inkomsten had doen kelderen. Qua literaire stijl en techniek is ‘Het tankschip’ echter wel een overduidelijke Elsschot, met originele autobiografische elementen, de scherpe, ironische humor en zijn krachtige, beknopte taal als zeer smaakvolle ingrediënten.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Kris
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
