Een boek voor durvers
Tonnus Oosterhoff (1953) is een vernieuwer. Dat bewees hij al met zijn bekroonde, non-conformistische en gedurfde poëzie. Zo verscheen in 2002 de bundel Wij zagen ons in een kleine groep mensen veranderen ook op cd-rom: versregels die op het computerscherm bewegen, veranderen en worden herschreven tijdens het lezen, waardoor de vorm en het medium van het gedicht een inhoudelijke dimensie krijgen. In 2012 kreeg Oosterhoff zelfs de P.C. Hooft-prijs voor zijn gehele oeuvre.
Maar ook in zijn verhalend proza tast hij de grenzen van het conventionele af qua stijl, vorm en inhoud. Op de rok van het universum is nog maar zijn tweede roman (meer dan twintig jaar na zijn veelgeprezen romandebuut Het dikke hart) en opnieuw neemt hij de lezer mee op een ongewoon leesavontuur. Een duidelijke, traditionele verhaallijn is er immers niet, behalve dan een fijne rode draad van losse flarden en momentopnames uit het leven van de kleurloze dierenarts Roelof de Koning, een nietig exemplaar van de menselijke soort, dat lijdzaam zijn onopmerkelijke leven ondergaat terwijl de veranderende samenleving in een hels tempo door de laatste helft van de 20e eeuw naar het begin van de nieuwe eeuw raast. “Met het besef een broodkruimel te zijn op de rok van het universum”, de versregel uit een gedicht van Lucebert, die andere vernieuwer, verwoordt de kernboodschap van de roman: de individuele mens als onbeduidend onderdeel van een gigantisch geheel, onopvallend, vluchtig en zomaar weg te blazen.
Het boek begint idyllisch en liefelijk: met een poesje, een boerderijschuur en een stel eieren. Daarna wordt de lezer 400 pagina’s lang overrompeld door stroboscopische flitsen vol anekdotes, filosofische gedachten, absurde dialogen, wilde dromen en lsd-trips. Elke alinea vertelt een verhaal op zich en toont een wereld waarin afschuw, ergernis, humor, tederheid en schoonheid door elkaar heen lopen. De auteur laat de lineaire logica en structuur volledig los en creëert een gefragmenteerde chaos, die op het eerste gezicht ondoorgrondelijk en onverklaarbaar is, maar zich uiteindelijk binnen een grotere, maar nog steeds ongrijpbare continuïteit zal verankeren.
Oosterhoff schuwt de gruwel van het universum niet: dood, (zelf)moord, ziekte, afwijkingen en zonden horen erbij. Hij registreert en verwoordt alles op een ongefilterde, ongestructureerde manier en vuurt dit af op de lezer: “heel de wereld komt langs zonder dat je nog een stap hoeft te doen”. Hij toont “natuurlijk gedrag”, zonder oordeel of moralisering en haalt ons hiërarchisch, antropocentrisch zelfbeeld onderuit: dieren, planten en mineralen krijgen een gelijkaardige plaats binnen het kosmisch geheel. “Zijn mensen de enigen die inzicht moeten verwerven of veroveren? [...] Alle andere dingen in de wereld weten alles en kennen hun plaats. Ze begrijpen het ook niet, maar ze omvatten het.”
Zijn stijl en taal zijn lyrisch, overdonderend, grotesk, lichamelijk; boordevol bijzondere neologismen (“foutenpaard”, “omwezigen”) en poëtische reflecties, vaak ook over het schrijverschap zelf (“De literatuur, dat is de droom van de architectuur. Zij is tegenarchitectuur, wijst naar een oneindige ruimte, de kunst van het wijzen”, “macht en gebouwen, en die hebben we niet in de literatuur. De bewoners zijn wolken, de wetten wind”). Maar behagen wil hij zeker niet: hij beantwoordt bewust niet aan bepaalde literaire verwachtingspatronen en neemt risico’s (“Een roman is een dictator. Omdat hij niet álles zegt, zegt hij iets beperkts, mag je dat lezers aandoen?”). Het lijkt inderdaad alsof Oosterhoff alles heeft willen zeggen en het vervolgens aan de lezer over laat om daar wat mee te doen.
Die lezer probeert de schijnbare chaos en ordeloosheid van het boek te begrijpen en te structureren vanuit een puur menselijke reflex. Pas wanneer aanvaard wordt dat niet alles begrepen moet worden, krijgt het boek een nieuwe dimensie: als metafoor voor het leven zelf. Je begint er immers vol verwachtingen aan, er komt heel veel op je af, emoties worden opgewekt, je snapt er vaak niks van, soms wordt het een sleur, en op het einde ben je ergens blij dat het voorbij is en kom je weer tot rust. Het hoefde uiteindelijk niet allemaal duidelijk te zijn: begrijpen door niet te begrijpen.
Een recensie schrijven over dit boek is op zich ook vrij irrelevant: alsof het grootse en overweldigende van het leven zou kunnen geduid worden in 600 woorden. Het voelt juister dit werk gewoon te laten zijn wat het is: subliem, schokkend, overweldigend, heftig, verwarrend, soms deprimerend en ontluisterend, maar absoluut een aanrader. Voor wie het aandurft.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Kris
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
