Een boek voor durvers
Tonnus Oosterhoff (1953) is een vernieuwer. Dat bewees hij al met zijn bekroonde, non-conformistische en gedurfde poëzie. Zo verscheen in 2002 de bundel Wij zagen ons in een kleine groep mensen veranderen ook op cd-rom: versregels die op het computerscherm bewegen, veranderen en worden herschreven tijdens het lezen, waardoor de vorm en het medium van het gedicht een inhoudelijke dimensie krijgen. In 2012 kreeg Oosterhoff zelfs de P.C. Hooft-prijs voor zijn gehele oeuvre.
Maar ook in zijn verhalend proza tast hij de grenzen van het conventionele af qua stijl, vorm en inhoud. Op de rok van het universum is nog maar zijn tweede roman (meer dan twintig jaar na zijn veelgeprezen romandebuut Het dikke hart) en opnieuw neemt hij de lezer mee op een ongewoon leesavontuur. Een duidelijke, traditionele verhaallijn is er immers niet, behalve dan een fijne rode draad van losse flarden en momentopnames uit het leven van de kleurloze dierenarts Roelof de Koning, een nietig exemplaar van de menselijke soort, dat lijdzaam zijn onopmerkelijke leven ondergaat terwijl de veranderende samenleving in een hels tempo door de laatste helft van de 20e eeuw naar het begin van de nieuwe eeuw raast. “Met het besef een broodkruimel te zijn op de rok van het universum”, de versregel uit een gedicht van Lucebert, die andere vernieuwer, verwoordt de kernboodschap van de roman: de individuele mens als onbeduidend onderdeel van een gigantisch geheel, onopvallend, vluchtig en zomaar weg te blazen.
Het boek begint idyllisch en liefelijk: met een poesje, een boerderijschuur en een stel eieren. Daarna wordt de lezer 400 pagina’s lang overrompeld door stroboscopische flitsen vol anekdotes, filosofische gedachten, absurde dialogen, wilde dromen en lsd-trips. Elke alinea vertelt een verhaal op zich en toont een wereld waarin afschuw, ergernis, humor, tederheid en schoonheid door elkaar heen lopen. De auteur laat de lineaire logica en structuur volledig los en creëert een gefragmenteerde chaos, die op het eerste gezicht ondoorgrondelijk en onverklaarbaar is, maar zich uiteindelijk binnen een grotere, maar nog steeds ongrijpbare continuïteit zal verankeren.
Oosterhoff schuwt de gruwel van het universum niet: dood, (zelf)moord, ziekte, afwijkingen en zonden horen erbij. Hij registreert en verwoordt alles op een ongefilterde, ongestructureerde manier en vuurt dit af op de lezer: “heel de wereld komt langs zonder dat je nog een stap hoeft te doen”. Hij toont “natuurlijk gedrag”, zonder oordeel of moralisering en haalt ons hiërarchisch, antropocentrisch zelfbeeld onderuit: dieren, planten en mineralen krijgen een gelijkaardige plaats binnen het kosmisch geheel. “Zijn mensen de enigen die inzicht moeten verwerven of veroveren? [...] Alle andere dingen in de wereld weten alles en kennen hun plaats. Ze begrijpen het ook niet, maar ze omvatten het.”
Zijn stijl en taal zijn lyrisch, overdonderend, grotesk, lichamelijk; boordevol bijzondere neologismen (“foutenpaard”, “omwezigen”) en poëtische reflecties, vaak ook over het schrijverschap zelf (“De literatuur, dat is de droom van de architectuur. Zij is tegenarchitectuur, wijst naar een oneindige ruimte, de kunst van het wijzen”, “macht en gebouwen, en die hebben we niet in de literatuur. De bewoners zijn wolken, de wetten wind”). Maar behagen wil hij zeker niet: hij beantwoordt bewust niet aan bepaalde literaire verwachtingspatronen en neemt risico’s (“Een roman is een dictator. Omdat hij niet álles zegt, zegt hij iets beperkts, mag je dat lezers aandoen?”). Het lijkt inderdaad alsof Oosterhoff alles heeft willen zeggen en het vervolgens aan de lezer over laat om daar wat mee te doen.
Die lezer probeert de schijnbare chaos en ordeloosheid van het boek te begrijpen en te structureren vanuit een puur menselijke reflex. Pas wanneer aanvaard wordt dat niet alles begrepen moet worden, krijgt het boek een nieuwe dimensie: als metafoor voor het leven zelf. Je begint er immers vol verwachtingen aan, er komt heel veel op je af, emoties worden opgewekt, je snapt er vaak niks van, soms wordt het een sleur, en op het einde ben je ergens blij dat het voorbij is en kom je weer tot rust. Het hoefde uiteindelijk niet allemaal duidelijk te zijn: begrijpen door niet te begrijpen.
Een recensie schrijven over dit boek is op zich ook vrij irrelevant: alsof het grootse en overweldigende van het leven zou kunnen geduid worden in 600 woorden. Het voelt juister dit werk gewoon te laten zijn wat het is: subliem, schokkend, overweldigend, heftig, verwarrend, soms deprimerend en ontluisterend, maar absoluut een aanrader. Voor wie het aandurft.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Kris
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
