Op de eerste rij van een familiespektakel
Net zoals bij ‘Het tankschip’ (dat de Tweede Wereldoorlog als achtergrond heeft) is er in ‘Pensioen’ een direct verband met een van de ingrijpendste gebeurtenissen in de twintigste eeuw op politiek en maatschappelijk vlak. Maar opnieuw laat Elsschot de grote thema’s en beschouwingen achterwege en zoomt hij in op het kleine: de beslommeringen binnen een kleinburgerlijke Vlaamse familie, waarin ‘moeder’ (de schoonmoeder van verteller Frans Laarmans) het vertrek van haar zoon naar het front op haar eigen particuliere en gedreven manier probeert te verwerken en waarbij de aanspraak op zijn militiegeld en latere pensioen een onderwerp van discussie en familiaal conflict wordt.
De roman zou je conceptueel kunnen opvatten als een theatervoorstelling, zoals ook kan blijken uit de openingszin: “De tijd had zijn beeld zo goed als uitgewist toen het spektakel begon.” Dit spektakel wordt vanuit het perspectief van Laarmans verteld en brengt diverse kleurrijke personages uit de familie en haar directe omgeving ten tonele. Elsschot gebruikt ook nu weer zijn stilistische vaardigheden en krachtige, directe taal om het eenvoudige uitgangspunt en de beknopte verhaallijn zo impactvol mogelijk te schetsen. Hij vergroot door te verkleinen: korte, onopvallende woorden en zinnen, en alledaagse voorwerpen worden gericht en doeltreffend verweven in een scène om een sfeer op te roepen of de personages op een realistische manier tot leven te brengen.
De figuur van de moeder is een uiterst boeiend en intrigerend literair personage. Ze wordt door Elsschot met zorg en oog voor detail en nuanceringen doorheen de verschillende hoofdstukken neergezet: krachtig als een doortastend en eigenwijs ‘moederdier’, instinctief in het uiten van haar moederliefde, maar ook vertederend als een ouder wordende vrouw die stilaan haar kracht en levensmoed verliest en door haar kwetsbaarheid opnieuw ‘vermenselijkt’. Rondom haar stormen de overige personages het ‘podium’ op en af en staat de Grote Raad, de verzamelde familie, klaar om als een heus koor hun visie of commentaar op de gebeurtenissen te geven.
Elsschot regisseert met vaste hand, en als een meesterverteller laat hij Laarmans in zijn weergave van het verhaal een periode van twintig jaar overbruggen, waarbij hij soms met een paar woorden een heel decennium in de geschiedenis samenvat en in overige scènes uitgebreid kan ingaan op allerlei praktische details van een kleine huiselijke of familiale activiteit. Het gaat bij Elsschot niet alleen over wat hij schrijft, maar vooral over de manier waarop hij iets weet neer te schrijven: scherp, zakelijk, met humor en met een taal waar elk woord op zijn plaats lijkt te staan. Ook in ‘Pensioen’ is dat zo. De mens en zijn kleine kantjes nemen opnieuw een centrale positie in dit verhaal in en Elsschot maakt deze duidelijk zichtbaar voor de lezer, maar is nooit echt oordelend of moraliserend. Deugd en ondeugd zitten in elke mens en in elke familie; er is immers “voor alles een tijd”.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Kris
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
