Jong zijn op de golven van de geschiedenis

Lea Ypi is een academicus uit Albanië. Ze publiceerde al heel wat wetenschappelijke werken bij Oxford University Press en geeft les op de gerenommeerde London School of Economics. Vrij is haar eerste boek voor een breder publiek. Het is vertaald door Ruud Dorrestijn.

Het boek beschrijft haar kindertijd en adolescentie in het Albanië van de jaren tachtig en negentig, een voor een westers publiek relatief onbekende tijd en plaats. Albanië was een gesloten, socialistisch land. Een planeconomie waar je ‘biografie’ bepaalde wie je was en wat je nog kon verwachten van het leven. Het land was totaal geïsoleerd en had zich zelfs van de Sovjet-Unie afgekeerd.

Lea groeide op als telg van een familie uit de voormalige Ottomaanse adel. Ze waren graag geziene gasten aan het hof van Koning Zog II, tot het land door Mussolini werd bezet. Na de oorlog werden alle bezittingen van Lea’s grootouders geconfisqueerd en diende de adellijke familie zich in te passen in een streng socialistisch systeem, dat ze nooit volledig zouden omarmen.

Lea werd geboren in 1979 en groeide op als een trots lid van de socialistische familie. ‘Oom Enver’, ofwel Henver Hoxha, de onbetwiste leider van Albanië, was haar grote idool. Ze raakte gewend aan lege winkels met ellenlange wachtrijen. Als haar oma op een dag thuiskomt met een blikje coca-cola, komt heel de straat nieuwsgierig een kijkje nemen. De weinige buitenlanders die ze te zien krijgt zijn hulpverleners die door de overheid worden voorgesteld als ‘toeristen’.

Als in 1990 de Sovjet-Unie in elkaar klapt, volgt Albanië schoorvoetend. Het kapitalisme wordt aan de borst gedrukt, maar niet helemaal van harte. Voor Lea breekt er een verwarrende tijd aan. Nu de geheime politie is opgedoekt, komt ze heel wat te weten over haar familie en vallen er stukje bij beetje puzzelstukjes in elkaar. Omdat het land economisch een puinhoop is, vluchten er een hoop bekenden naar het buitenland. Als uiteindelijk het landelijk spaarsysteem in elkaar klapt en bijna elke Albanees zijn spaargeld kwijt is, breekt er in 1997 een burgeroorlog uit, waarvan Lea een dagboek bijhoudt dat ze in het boek heeft verwerkt.

Ypi heeft een boek geschreven over wat het betekent om vrij te zijn. Een woord dat de laatste tijd te pas en te onpas mismeesterd wordt. Het is een zoektocht naar de betekenis van het woord en ze durft het zelfs aan om op de laatste pagina’s met iets te komen dat op een verklaring lijkt. Het is een opvallend humoristisch verhaal over kind zijn in een gesloten communistisch systeem en puberen in een totaal andere wereld. Maar vooral is het een ode aan Lea’s oma, vader en moeder, die tegen wil en dank een kind hadden groot te brengen in een voor hen vijandige omgeving. Vrij is daardoor een onvervalste aanrader.