Ontkennen, dat is hoe we in Ierland met de dingen omgaan

Paul Murray stond met zijn vierde boek op de shortlist van de Booker Prize 2023. Het was een andere Ier en voornaamgenoot, Paul Lynch, die met de trofee ging lopen. Waarom hij ‘De bijensteek’ als titel koos, wordt al snel duidelijk, maar wees gewaarschuwd: bij hem is niets wat het op het eerste zicht lijkt.

We maken kennis met het gezin Barnes dat op het punt staat om uit elkaar te vallen. Dickie Barnes heeft de garage van zijn vader overgenomen en de financiële crisis van 2008 luidt voor hem het begin van het einde in. Zijn vrouw Imelda leren we kennen als een oppervlakkig iemand die zich in de weelde wentelt, maar wat als die luxe dreigt te verdwijnen? De reactie van beide volwassenen op hun moeilijkheden is totaal tegenovergesteld.

Het verhaal wordt in de derde persoon uit vier verschillende perspectieven verteld: naast Dickie en Imelda leer je hun kinderen Cass en PJ kennen. Afhankelijk van de invalshoek verandert de schrijfstijl. PJ is twaalf jaar en brengt veel tijd door met gamen. In zijn delen vind je bijvoorbeeld tekstberichten. Bij Imelda is de interpunctie weggelaten om een stream of consciousness weer te geven. Cass staat op de drempel van volwassenheid, is intelligent, maar kiest net de periode van haar eindexamens uit om zich in het uitgaansleven te storten. Ze heeft nochtans maar één doel: zo snel mogelijk in Dublin gaan studeren om de puinhoop in het dorp achter zich te laten.

Coming-of-age is vanzelfsprekend een thema, samen met verliefdheid, seksuele geaardheid, pesten en de vriendschappen die door de financiële problemen verloren gaan, zodat andere vrienden, zelfs online, op het toneel verschijnen. De klimaatverandering duikt regelmatig op: van voorvechter Willie tot complotdenker Victor. Het valt op dat zowat alle personages een masker dragen en niet eerlijk zijn: ze leiden een hypocriet leven dat haaks staat op de doelen die ze voor ogen hadden. Het verleden legt zijn sluier over het verhaal.

Toch bouwt Paul Murray waarschuwing na waarschuwing in om niet terug te gaan naar dat verleden. Hij maakt daarbij handig gebruik van de Ierse mythe over de reiziger: een man zoekt op een koude nacht toevlucht in een gezellige herberg en vindt bij zijn terugkeer alles veranderd. Niet alleen Imelda wil terug naar vroeger, maar ook PJ heeft een plan om het gezin weer samen te brengen. Zelfs Dickie en Cass doen hun best. Plots verandert de derde in de tweede persoon: het is alsof de auteur zijn personages aanspreekt, waarschuwt. Naar het einde verkorten de hoofdstukken en komt de meanderende rivier in een draaikolk terecht, zodat je niet anders kan dan snel doorlezen om met open mond naar het open einde te staren. Ik vraag me nog altijd af, hoe het boek is geëindigd.

Volgens Paul Murray is ontkenning de Ierse manier om met de dingen om te gaan. Hij weet ons met dit verzet tegen de realiteit meer dan 800 bladzijden te boeien. Beetje bij beetje stelt hij het facetoog van de lezer samen: ieder personage is van belang om een ander licht op de zaak te werpen. Zware thema’s probeert hij met humor lichter te maken, maar alles blijft tragikomisch. Minpuntjes zijn de vele toevalligheden zoals de ontmoetingen tussen Cass en Ethan of Cass en Willie. Het weglaten van de interpunctie was ook niet geslaagd. Dit was samen met de vele (schrijf)fouten voor mij een struikelblok. Afgezien daarvan is mijn eindoordeel positief.