H2O

Elif Shafak verbindt in ‘Er stromen rivieren in de lucht’ de levens van Arthur, Narin en Zaleekhah zoals de gebogen watermolecule gevormd wordt. Door niet lineair te werken, brengt ze de geschiedenis van Arthur in de negentiende eeuw in haar slotapotheose samen met de verhalen van Narin en Zaleekhah. Bij de eerste staat er boven ieder hoofdstuk een O, bij de twee anderen een H, zodat je H2O krijgt.

Water loopt als een blauwe draad doorheen het boek. Al in de proloog wordt dit duidelijk bij de voorstelling van de regendruppel mét geheugen. In die jaren, in die lang vervlogen jaren, lang geleden (630 vC) valt deze druppel op het hoofd van de wrede koning Assurbanipal. Eeuwen daarna heeft hij de vorm van een sneeuwvlok aangenomen die in baby Arthurs mond valt. Dezelfde waterdruppel komt ook bij Narin én Zaleekhah, een origineel uitgangspunt.

‘Water is de ultieme immigrant, gevangen in doortocht, nooit in staat zich ergens te settelen.'

De inhoud van de verschillende delen gaat crescendo: van regendruppel en mysteries van water over rusteloze rivieren en herinneringen van water tot de zondvloed. Het wisselen tussen de verschillende personages/hoofdstukken voelt heel natuurlijk aan, want er zijn heel wat elementen die bij alle drie terugkomen: behalve de waterdruppel en het Gilgamesj-epos, zijn er de kleitabletten in spijkerschrift met een bijzondere in lapis lazulli, de lamassu’s, levensbepalende reizen, al dan niet verborgen rivieren, verhalen vertellen en hun vergeten godin Nasibi.

Het personage van Arthur wordt het meest uitgediept. Hij is losjes gebaseerd op George Smith, een autodidactische assyrioloog en ontdekker van het Gilgamesj-epos. We volgen hem van bij zijn geboorte tot zijn dood. Zijn IQ is waanzinnig hoog en helpt hem bij het ontcijferen van het spijkerschrift. Hij is in armoede aan de Theems geboren, maar eens hij met de Tigris, Leila en de Jezidi heeft kennisgemaakt, lijkt hij zich ver van huis meer thuis te voelen.

‘De Tigris is zijn leven binnengedrongen en gestold, als druipende kaarsenwas.’

Het meisje Narin lijkt eerder een symbool voor de tragedie van de Jezidi’s. Dankzij de verhalen van haar oma leren we deze onderdrukte bevolkingsgroep van duivelaanbidders beter kennen. Zaleekhah maakt dankzij Nen de grootste ontwikkeling door: van een depressieve, wankele hydroloog naar een vrouw die opkomt voor haar waarden, van kil met een hoog IQ naar warm met een hoog EQ. Zaleekhah begint met een overvolle rugzak, bij Narin wordt die rugzak almaar zwaarder. Is Zaleekhah Narins axiretê?

De thema’s zijn erg gevarieerd: depressiviteit, vervolging, klimaatverandering, roofkunst, extreme armoede tegenover schandalige rijkdom, een stukje feminisme, ... Deze worden niet alleen in een originele opbouw verpakt, maar de beeldende schrijfstijl van Elif Shafak is de strik rond dit prachtige cadeau. Haar stijl wisselt tussen beeldspraak, dialogen, verhalen en informatieve stukken. De schrijfster verweeft bijna ongemerkt informatieve zaken in haar poëtische beschrijvingen van zowel mens als natuur.

‘Als armoede een plaats was, een onherbergzaam landschap waar je expres in werd geduwd of per ongeluk in terechtkwam, dan zou het een vervloekt bos zijn - een vochtige, naargeestige jungle waar de tijd stilstaat. De takken grijpen je vast, de boomstammen houden je tegen, de doornstruiken trekken je terug en willen je niet laten ontsnappen. Ook al zou je het ene obstakel kunnen omhakken, dan komt onmiddellijk het volgende ervoor in de plaats. Je schaaft je handen open, terwijl je blijft ploeteren om ergens anders een pad vrij te maken, maar zodra je even niet oplet word je weer omringd door de bomen. Armoede ondermijnt je wilskracht, stukje bij beetje.'

Elif Shafak bouwt met dit boek een brug tussen de Theems en de Tigris, tussen het verleden en het heden. Het perspectief om vanuit een waterdruppel naar de wereld te kijken én de opbouw, waarbij H2O de verhalen van Arthur, Narin en Shaleekhah verbindt, getuigen van originaliteit. Doorheen de drie levens stromen er evenveel interessante thema's als er rivieren in de lucht zijn en dat allemaal in een bloemrijke schrijfstijl. Het is een aanrader die me nieuwsgierig maakt naar haar andere boeken!