ongeneeslijke trauma's

Gerbrand Bakker is inmiddels in de zestig en publiceerde op z'n 44ste zijn eerste boek, dit boek. Het sloeg in als een bom en verwierf in heel Europa prijzen en nominaties. Dat is nog eens een binnenkomer!
Inmiddels heeft de schrijver veel titels op zijn naam staan.

Er zijn al veel recensies over dit boek geschreven. Meestal ben ik dan niet geneigd om er de zoveelste aan toe te voegen maar in dit geval ben ik zo enthousiast dat ik het niet kan laten.

Het is verre van een spectaculair verhaal, eigenlijk gebeurt er niet zoveel. Althans aan de buitenkant. In de hoofden en de harten van de hoofdpersonen stormt het voortdurend en Bakker weet dat trefzeker te verwoorden.
Helmer is de belangrijkste persoon in het boek. Bakker schrijft vanuit hem. Het is dus een ik-boek.
Helmer is een boerenzoon, de helft van een tweeling. De broers waren onafscheidelijk, een heuse twee-eenheid. Na de middelbare school moesten er keuzes worden gemaakt en de broers kozen verschillende studierichtingen. Een moeilijke periode voor met name Helmer. Henk koos voor de landbouwschool en Helmer ging studeren in Amsterdam. Nederlandse letterkunde. Daarmee werd benadrukt dat Henk vaders lievelingszoon was. Vader was niet geïnteresseerd in de wereld van Helmer.
Henk verongelukte op z'n 18de. De auto waarin hij zat belandde in het water. De chauffeur was zijn eerste vriendinnetje en bijna verloofde. Een paar dagen na de begrafenis stuurde vader haar ruwweg naar huis en ging ervanuit dat Helmer zijn studie opzegde en op de boerderij kwam werken.

Het boek opent met de zin 'Ik heb vader naar boven gedaan'. Een zeer veelzeggende zin die meteen nieuwsgierig maakt. Een groot deel van het boek draait om de gevoelens die Helmer heeft voor zijn vader. Daarnaast lezen we veel over de wederwaardigheden van de twee broers. Helmer haalt aan de lopende band herinneringen op waardoor hun relatie zorgvuldig wordt ingekleurd.
Onverwachts zoekt de voormalige bijna-verloofde van Henk contact met Helmer. Ruim 35 jaar na haar verbanning van de boerderij. Dan gebeurt er natuurlijk van alles in het hoofd van Helmer. Er volgt een ontmoeting. Later komt de zoon van Riet, zoals de vrouw heet, op de boerderij werken wat de wereld van Helmer nog verder op z'n kop zet.

Het verhaal begint rond de eeuwwisseling. Helmer werkt alleen op de boerderij en heeft contact met de buren en hun twee kleine jongens die vaak bij Helmer op bezoek komen. Zij brengen wat licht en luchtigheid in het verhaal evenals de prachtige beschrijvingen van de beesten, het landschap, de jaargetijden en de natuur. Deze betrekkelijke idylle van een klein wereldje komt abrupt ten einde door bovenstaande gebeurtenissen.

Bakker is een meesterverteller die erin slaagt om de lezer mee te nemen naar Waterland, plaats van handeling, aan de hand van veel kleine en grote observaties: je ziet de kleine buurjongens met hun onbevangenheid voor je, je voelt de kwellingen die Helmer heeft ten aanzien van zijn vader en je ziet de boerderij en het omringende landschap voor je.

De relatie tussen Helmer en de zoon van Riet heeft iets erotisch evenals die tussen Helmer en de knecht die jarenlang op de boerderij woonde en werkte. Bovendien hebben Helmer en Henk een nogal intieme band. Ik dacht eerst dat ik het me verbeeldde en zocht op of Gerbrand Bakker wellicht homoseksueel is. Dat blijkt inderdaad het geval te zijn. Niet dat het belangrijk is maar de broeierige sfeer tussen de mannen viel me op en zou dus verklaarbaar kunnen zijn.

Ongeneeslijke trauma's: de dood van zijn tweelingbroer, eigenlijk losgerukt zijn en nooit meer heel geworden.
Het totaal ontbreken van erkenning door vader, versterkt door mishandeling.
Helmer verdwaalde in het leven en raakte zichzelf kwijt. Nooit werd hij die hij wilde zijn.
De laatst zin van het boek luidt: 'ik ben alleen'.

Dit boek past me als een tweede huid en dat komt vooral door de prachtige sfeertekeningen van huis, omgeving en beesten, de intieme gedachten van Helmer, mooi verwoord door de schrijver en door de nauwelijks uitgesproken trauma's van de hoofdpersoon: de dood van zijn tweelingbroer, de getroebleerde relatie met zijn vader en de eigenlijk emotioneel afwezige moeder.
Werkelijk een droom van een debuut met ongetwijfeld autobiografische kenmerken.

Ik las de 22ste druk, 2013. Achterin het boek wordt aandacht besteed aan de prijzenregen op dit boek.
In 2010 won Bakker een belangrijke Ierse prijs. Zijn dankwoord is in haar geheel afgedrukt als laatste. Die is de moeite van het lezen waard.