Chronos? nee, Kairos!

Wat een vondst! de Grieken hadden twee goden voor de Tijd. Chronos, de lineaire, voortschrijdende tijd, uitgedrukt in uren, kalenders, zonsopgang, jaargetijden, en Kairos, het tijdstip van het juiste moment.
Chronos laat de vos haar prooi besluipen, wachten tot het juiste moment om het konijn te bespringen en te vangen. Voor dat laatste is Kairos verantwoordelijk.

Dit boek had gemakkelijk vijf sterren kunnen krijgen, ware het niet dat ik het halverwege gefrustreerd weglegde: zoveel omhaal, zoveel herhaling, zo langdradig. Soms is wegleggen een verstandig besluit maar soms ook voelt het als capitulatie. Dat laatste deed me mijn hand uitstrekken om het boek verder te lezen en daar kreeg ik geen spijt van. Het verhaal kreeg meer vaart en werd interessanter.

We lezen over de jonge studente Katharina die halsoverkop verliefd wordt op Hans, een man van tegen de 60, getrouwd, schrijver en radiopresentator. Beiden komen uit de hogere middenklasse van Oost-Berlijn.
Zeker, een perverse relatie. Menig recensent liep er tegen te hoop. Dergelijke relaties zijn van alle tijden en ontstaan door de trauma's van beiden. Trauma's die niet worden opgelost door de perverse relatie, integendeel, juist verergeren. Deze dynamiek maakt dit type relatie tot dankbaar materiaal voor verhalen, om het maar eens kil en zakelijk te benaderen.
Hans is een door en door getraumatiseerd kind van de Russisch/Duitse politiek. Gevlucht uit Letland naar Polen en later naar Oost-Duitsland, waar hij een bedenkelijk dubbelleven ging leiden.
Katharina is het kind van gescheiden ouders. Ze mist haar vader, ook al hebben ze contact. Hij is er niet voor zijn dochter maar als ze bellen dan noemt hij haar vertederend ,'meiske'.

Als de relatie in 1986 een aanvang neemt dan is er aanvankelijk veel romantiek. In de loop van het verhaal wordt duidelijk dat Hans een narcistische persoonlijkheid heeft en dat Katharina verslaafd raakt aan zijn aandacht. Daarbij gaat ze natuurlijk volkomen over haar grenzen maar ze laat zich door niemand tegenhouden. De relatie loopt natuurlijk op de klippen al lezen we niet hoe. We vernemen de opmaat tot de anticlimax.

Het boek is vernufig samengesteld: Het begint met een proloog: Katharina is inmiddels getrouwd, met iemand anders, en verblijft in Pittsburgh. Daar wordt ze gebeld door de zoon van Hans met de mededeling dat Hans is overleden.
Later komt een vrouw twee dozen brengen met allerhande materiaal over hem en hen. Uiteindelijk pluist ze de inhoud van de dozen uit en dat vormt de inhoud van het boek.
De eerste helft gaat over de inhoud van doos 1. Dan volgt een intermezzo waarin ze besluit om haar eigen bewaarde spulletjes uit die tijd op te vissen. Daarna bestudeert ze de inhoud van doos 2 en tenslotte volgt een epiloog waarin belastende informatie over Hans staat.

Er zijn twee verhaallijnen: die van Hans en Katharina en die van de politieke ontwikkelingen in Oost-Duitsland.
Kairos: als door de bliksem getroffen is het liefde op het eerste gezicht.
Kairos: de val van de Berlijnse muur.
Daarna neemt Chronos het over: het verval, de ontbinding van beide.
Prachtige compositie maar, zoals gezegd, niet fraai uitgewerkt.
Ik vond het de moeite waard om te lezen over de gevoelens en gedachten van de Oost-Berlijners, voor, tijdens en na de val van de muur.
Jenny Erpenbeck is een kind uit die tijd en die plaats. Er zit veel autobiografisch materiaal verwerkt in dit fraaie epos. Wie er meer van wil weten leze De Reactor, Vlaams-Nederlands platform voor literatuurkritiek.