Tot op het bot invoelbaar

De auteur van de romans New York, Parijs, Londen en Rusland heeft zich deze keer op een plek ver buiten Europa gericht. Met China tracht Edward Rutherfurd (1948) door middel van een combinatie van feit en fictie een beeld te schetsen van het Aziatische land gedurende de 19de eeuw. De vertaling is van de hand van Frank van der Knoop.

De roman opent met plattegronden van de Verboden Stad en het Zomerpaleis, en een landkaart van de regio. Alle drie de illustraties zijn in de e-book editie van het boek helaas onmogelijk te ontcijferen. Vervolgens introduceert Rutherfurd verschillende fictieve personages en een aantal historische figuren. Zij worden ingezet om de veranderingen in het 19de eeuwse China tastbaar te maken. Eerst verschijnen er een handelaar in opium, een vrouw uit een boerenfamilie en een ambtenaar op het toneel, later gevolgd door meer personages van belang. Zo laat de auteur zien wat voor invloed de import van opium en de pogingen van de Keizer om deze handel te beëindigen heeft op de inwoners van het land.

‘Vader,’ zei Ru-Hai ernstig, ‘wij zijn er stuk voor stuk trots op Chinezen te zijn. Maar Chinees zijn is op zich niet meer voldoende. Anders gezegd: als we willen dat alles bij het oude blijft, zullen we moeten veranderen.’

De opzet van de roman is episch en omvat onder andere een drugscrisis, handelsoorlogen, volksopstanden en couppogingen. Rutherfurd heeft niet toevallig gekozen voor dit tijdperk in de geschiedenis van China. Deze periode is er een van het verduren van vernederingen, voornamelijk door het Westen. De auteur maakt de minachting jegens alle aspecten van het leven in China tot op het bot invoelbaar. Vooral de beschrijving van de vernietiging van het Zomerpaleis tijdens de Tweede Opiumoorlog is om te huilen. Het gebrek aan respect van de Engelse en Franse militairen voor de Chinese cultuur druipt van de pagina’s. Dat een Brits personage dit aan het einde van het boek ook beseft, is daarom een beetje overbodig.

De manier waarop deze cruciale periode beschreven wordt is daarentegen een stuk minder episch. De toon van het narratief is een tikkeltje simpel en ademt in veel opzichten de sfeer van een ouderwetse avonturenroman. Het verhaal wordt gedreven door een plot dat grotendeels bepaald wordt door historische gebeurtenissen, waardoor de figuren die het boek bevolken er minder toedoen. Hierdoor blijven zij herhaaldelijk wat schetsmatig. Dat is echter niet hinderlijk, want het personage dat er het meest toedoet komt uitstekend uit de verf: China. De verhaallijn over Laknagel, een eunuch in het paleis, is wat dat betreft een hoogtepunt. Het verschaft fascinerende inzichten over het leven aan het Chinese hof en de macht van de concubine Cixi die achter de schermen aan de touwtjes trekt.

‘Die avond ging ze in de juiste houding liggen, met haar gezicht naar het zuiden, en stierf ze. Ze stierf omdat ze dat wilde.
Er was niemand zoals zij.'

China is geen grote literatuur, maar een smakelijke en leerzame historische roman. Je slaat het boek dicht met een beter beeld van hoe het verre, vaak verguisde land in elkaar zit.