Gemankeerd maar fascinerend

Paul Theroux (1941) is de auteur van verschillende romans en reisboeken. In het vorig jaar verschenen en nu door Auke Leistra vertaalde Figuren in een landschap zijn persoonlijke profielen van auteurs, verslagen van ontmoetingen met beroemdheden, korte travel essays en opiniestukken, gerealiseerd in de periode 2001-2016, gebundeld.

Hoe goed de zeer uiteenlopende verhalen in de smaak zullen vallen, hangt af van de mate waarin je de mening van Theroux waardeert. De stukken worden hier namelijk sterk door gekleurd. De bundel opent – na een actueel reisverhaal over een “etno-botanische experience” met ayahuasca (een ervaring waaruit hij duidelijk inspiratie heeft geput voor zijn roman Blinding Light) - met een aantal voorwoorden geschreven bij romans van door hem bewonderde auteurs. Helaas etaleert hij hierbij de vervelende, veelvoorkomende behoefte bij schrijvers van voorwoorden om het plot van het betreffende boek samen te vatten. Waarom doen ze dat toch? Los daarvan zijn de resulterende profielen boeiend en uitstekend geschreven. Hoewel deze korte studies ogenschijnlijk over onder andere Thoreau, Greene en Simenon verhalen, geven ze vooral veel prijs over hoe Theroux tegen deze auteurs aankijkt en hoe hij door hen beïnvloed is in zijn eigen schrijven.

De ontmoetingen met celebrities zijn een stuk minder charmant. Het interview met auteur Muriel Spark lijkt wel in een ander tijdperk geschreven te zijn. Spark laat zich in een zogenaamd hilarische anekdote ongemeen laatdunkend uit over één transseksueel in het bijzonder en het idee van transseksualiteit in het algemeen. Wat doet Theroux? Hij lacht smakelijk mee. Zijn bewondering voor de mensen die hij ontmoet en de schrijvers die hij profileert, speelt hem wel vaker parten. Hij is iets te veel betoverd om kritisch naar hun uitlatingen en optreden te kijken, lijkt het. Gelukkig zijn de onderwerpen zonder uitzondering interessant genoeg van zichzelf, zodat het ontbreken van een kritische noot geen onoverkomelijk gemis is.

De persoonlijke (reis)verhalen en opiniestukken die in de bundel zijn opgenomen, zijn het meest geslaagd. Daar klinkt de vertrouwde Theroux uit zijn reisboeken door. Hij is scherp in zijn oordeel over zowel zijn eigen gedrag als dat van anderen. Hij neemt je zonder moeite mee in zijn beleving, van zijn beslissing om een ayahuascaceremonie te ondergaan tot zijn verontwaardiging over het lege activisme van Bono. Bij de laatste verhalen met autobiografische elementen durft hij te graven en aan zichzelf te twijfelen. Zodoende geeft hij meer van zichzelf bloot dan ooit. Bovendien is hij zich bewust van de tekortkomingen van zijn vak.

'Het reisverhaal impliceert dat het een bepaalde plek voor de eeuwigheid heeft gefixeerd, maar dat is niet meer dan een dwaze gedachte: de tijd gaat eroverheen en de beschreven plaats blijft veranderen. Het enige wat je als notities makende reiziger doet is je eigen grillige stemming op een bepaalde reis vastleggen. De reizende schrijver kan niet meer doen dan een land bij benadering beschrijven.'

Deze verzameling doet aan als een bijeengeraapt, onsamenhangend zooitje, alsof een stel schrijfsels dat Theroux nog ergens in een la had liggen bijna lukraak gebundeld is. Dat is jammer. Desalniettemin is Figuren in een landschap een fascinerend boek, óók voor lezers die geen fan zijn van Theroux.