Haarscherp, met mededogen

Alana S. Portero (1978) is een Spaanse auteur die met haar debuutroman Slechte gewoontes met sterke autobiografische elementen portretteert hoe het is om op te groeien als transvrouw in een wereld die transseksualiteit veroordeeld. De roman is vertaald door Annet van der Heijden en Alyssia Sebes.

De roman opent met een liedtekst van Sophie Xeon en een gedicht van Roberta Marrero, twee transvrouwen. Vervolgens wordt in korte hoofdstukken beschreven hoe de als jongen geboren hoofdpersoon zich vrijwel vanaf het begin vrouw voelt en tegelijkertijd om zich heen ziet hoe er omgesprongen wordt met andere transvrouwen.

Het decor is een arm district in Madrid. Wat getolereerd wordt door de bewoners en wat niet, lijkt volstrekt willekeurig. Zo is er een buurman die zijn gezin aan de lopende band mishandelt en waar de hele buurt van op de hoogte is, maar niemand zegt er iets van, doet iets of belt de politie. Portero zet deze hele setting haarscherp, maar met compassie neer. Er is geweld, ja, maar ook veel liefde en gemeenschapszin. Wat vooral doorsijpelt is de achteloze wijze waarop mensen die afwijken van de norm, waaronder homo- en transseksuelen, voortdurend worden beschimpt. Terwijl de hoofdpersoon opgroeit, hoeft echt niemand expliciet tegen haar te zeggen dat ze zichzelf niet kan of mag zijn: dat is overduidelijk. Eveneens wordt overtuigend uit de doeken gedaan waarom het zo belangrijk is dat diversiteit zichtbaar is in de maatschappij. De hoofdpersoon is gedurende haar jeugd heel erg zoekende omdat ze niet in het gebruikelijk hokje past. Ergens woorden voor en voorbeelden van hebben, is in die situatie onomstotelijk van levensbelang.

Gaandeweg het verhaal verandert het lichaam van de hoofdpersoon van een jongen naar een man. De auteur geeft precies weer waarom dit zo'n pijnlijk proces is en extra bijdraagt aan de innerlijke worsteling omtrent haar identiteit. Het 'probleem' mag zich dan grotendeels in haar hoofd afspelen; het zou helemaal geen probleem zijn als ze enige hoop had om geaccepteerd te worden door de mensen om haar heen. Ze heeft alle verwachtingen die horen bij een man zijn geïnternaliseerd en weet feilloos, aan de hand van voorbeelden uit haar omgeving, wat er zou gebeuren als ze hieraan niet zou voldoen. Portero maakt deze voor de meeste mensen totaal vreemde angst tastbaar door de kleinste belevenissen vol potentiële verschrikking te stoppen. Een eerste kus op je veertiende met een jongen is bijvoorbeeld niet alleen fijn en opwindend, maar zwengelt ook een reeks doemscenario's aan, die zomaar uit kunnen komen als je je als transvrouw op het romantische vlak durft te begeven. Zo wordt iets wat een mooie ervaring zou moeten zijn, bezoedeld met alles wat er mis zou kunnen gaan en bij anderen uit de omgeving van de hoofdpersoon ook daadwerkelijk mis ís gegaan. De schrijfster zet kraakhelder uiteen waarom iemand zichzelf zou verloochenen en doet dat met mededogen.

Slechte gewoontes is een pamflet voor verdraagzaamheid en tegelijkertijd ook gewoon een goede roman met een boeiend verhaal. Win-win.