Anekdotische analyse van de VS

Terwijl in de VS de naweeën van de presidentiële verkiezingen nog steeds voelbaar zijn, neemt Ayad Akhtar (1971) in Treurzang voor een thuisland (dat twee maanden voor de verkiezingsdag verschenen is) het land onder de loep. Akhtar, zoon van Pakistaanse moslims, is een Amerikaanse schrijver van toneelstukken, een roman en nu zijn eerste non-fictie boek. Hierin onderzoekt hij het sociale klimaat in Amerika voor en na 9/11, en tijdens Trump. Het boek is vertaald door Arjaan en Thijs van Nimwegen.

Er spreekt een intense desillusie uit het beeld dat de auteur meteen in de ouverture (opening) schetst van de VS. Het geloof in de American Dream is bij Akhtar duidelijk uitgedoofd. In de rest van het boek tracht hij te begrijpen hoe het zover gekomen is.

Akhtar is een begenadigd verteller die smakelijke verhalen opdist. Hij doet verslag van de ene na de andere opmerkelijke situatie. Hoe zijn vader tijdelijk de dokter van Trump was in de jaren negentig en hoe Akhtar senior daarna jarenlang een fervent aanhanger blijft, ook van Trump de politicus. Hoe Akhtar zelf verschillende keren op een schokkende wijze negatief wordt benaderd simpelweg vanwege zijn andere afkomst. Hoe hij syfilis oploopt. Hoe hij onbewust zijdelings betrokken raakt bij een financiële wraakactie. Hoe zijn vader wordt aangeklaagd voor een verkeerde medische diagnose. Het is allemaal buitengewoon boeiend en het vloeit soepel in elkaar over, maar dat neemt niet weg dat het verhaal samenhang mist.

Het boek meandert voort, aan elkaar geregen door weliswaar interessante, maar verder schijnbaar willekeurige gebeurtenissen in Akhtars leven. In de ogen van de auteur is de teloorgang van de VS waarschijnlijk onlosmakelijk verbonden met de persoonlijke ervaringen die hij beschrijft, maar omdat hij nalaat verbanden te leggen – parallellen worden slechts gesuggereerd – blijft de connectie voor de lezer vaak dubieus. Hierdoor doet Treurzang voor een thuisland denken aan de populair pseudowetenschappelijke boeken van Malcolm Gladwell, wiens werk eveneens fascinerend is, maar dat je niet leest voor een sluitende onderbouwing of conclusie.

Wat Akhtar wél krachtig illustreert, is hoe het is om als moslim in de VS te leven en hoe de behandeling die je dan ten deel valt zijn verhouding met het land grondig heeft verziekt. Hij maakt volledig inzichtelijk waarom hij het zo moeilijk vindt om zich thuis te voelen in het land waar hij geboren en getogen is. Hij zet duidelijk uiteen welke factoren eraan ten grondslag liggen dat hij zichzelf als 'de ander' beschouwt. Ook hier dienen niet alle persoonlijke ontboezemingen een duidelijk doel, maar grotendeels ondersteunen en onderstrepen ze zijn status als buitenstaander in de ogen van zijn landgenoten.

Treurzang voor een thuisland is 'deels familiedrama, deels maatschappelijke beschouwing' volgens de achterflap, maar deze belofte wordt maar gedeeltelijk ingelost. Het is eerder een persoonlijk relaas over de gecompliceerde relatie van de auteur met zijn thuisland dan een boek óver Amerika. Het is, op zijn best, een autobiografische geschiedenis over de effecten van xenofobie en, in mindere mate, een anekdotische analyse van de VS.