Historische, literaire fictie op zijn mooist én lelijkst

Esi Edugyan (1978) is een Canadese auteur met Ghanese roots. Haar tweede roman, Half-Blood Blues, belandde in 2011 op de shortlist van de Man Booker Prize. Het is nog even afwachten of ze met Washington Black deze prestatie gaat evenaren of overtreffen. Op de 2018 longlist heeft het boek alvast een plaats bemachtigd.  

Het is 1830. Washington Black is een elfjarige slaaf op een plantage op Barbados. Als de broer van de sadistische manager van de plantage opduikt, wordt Washington plotseling gepromoveerd van veldslaaf naar persoonlijke bediende van deze vreemde man, bijgenaamd Titch. Gewend als Washington is aan minachting en wreedheid, wekt het feit dat Titch hem behandelt als zijn gelijke alleen maar wantrouwen op. Als nog een familielid zich bij hen voegt, voltrekt zich een tragedie waardoor Washington en Titch genoodzaakt zijn te vluchten.  

De onhoudbaarheid van de situatie op de plantage is meteen glashelder. De letterlijke doodsangst waarin de slaven verkeren – het minste en geringste kan ertoe leiden dat ze gruwelijk vermoord worden in opdracht van hun eigenaar – is barbaars en ziel dodend. Een poging om weg te lopen is het onvermijdelijke recept voor een marteling gevolgd door de dood. Hun eigen leven beëindigen wordt hen onmogelijk gemaakt, doordat zelfs het vooruitzicht op het hiernamaals hen wordt ontnomen. In de ogen van veel blanken zijn zij simpelweg geen mensen. Op een gegeven moment zegt een willekeurige vrouw over Washington:  

“Your nigger is best kept with the other animals.”  

Deze uitspraak is misleidend, want slaven worden niet eens beschouwd als dieren. Titch is een voorstander van de afschaffing van slavernij, maar steekt ondertussen geen vinger uit om het lot van de slaven op de plantage te verbeteren. Washington durft dan ook niet te wennen aan de zachtaardige manier waarop zijn nieuwe baas met hem omgaat. Bang als hij is dat hij straks weer terug zal moeten keren naar zijn eerdere bestaan. Bang als hij is dat Titch hem niet werkelijk als een gelijke ziet. 

In essentie is dit een extreem coming-of-age verhaal. Buitengewoon verfrissend is dat Edugyan Washington als hoofdpersoon presenteert en daar geen concessies aan doet. Westerse auteurs hebben nogal eens de neiging om een blank karakter op te voeren als de ‘held’ in wat eigenlijk het levensverhaal is van een tot een minderheid behorend personage. Edugyan is gelukkig geen typische Westerse auteur en Titch wordt geen moment voorgesteld als verlosser. Terwijl hij en Washington samenwerken aan de bouw van een luchtballon probeert de uitvinder, ontdekkingsreiziger en bioloog het vertrouwen van de jongen te winnen. Hun band definieert de jaren daarna voor Washington. Vanwege de onzekerheid inherent aan de relatie, kan hij het niet achter zich laten. Waren ze vrienden? Of was hij eenvoudigweg een onderdeel van de anti-slavernij activiteiten van Titch?  

Washington Black krioelt van het leven. Washington draagt een enorme liefde voor de natuurlijke wereld in zich die van de bladzijdes spat. Hij ervaart verlies, liefde en haat, terwijl hij langzaam zijn plaats in de samenleving op durft te eisen en zijn ambities begint te realiseren. Edugyan beschrijft deze reis op een schurende doch innemende manier waarbij passie, schoonheid en onmenselijkheden onlosmakelijk met elkaar verweven zijn. Dit is historische, literaire fictie op zijn mooist én lelijkst.