Vrouwen die praten zijn gevaarlijk

Van 2005 tot 2009 zijn meer dan honderd vrouwen en meisjes in een Mennonieten-gemeenschap in Bolivia gedrogeerd en verkracht. Lange tijd was onduidelijk wat er precies aan de hand was, tot er iemand op heterdaad betrapt werd. Uiteindelijk zijn acht mannen uit de gemeenschap veroordeeld voor de misdaden.

Miriam Toews (1964) is een Canadese auteur die is opgegroeid in een Mennonieten-gemeenschap. Mennonieten zijn vergelijkbaar met de van hen afgesplitste Amish: ze zijn strenggelovig (protestants), moeten weinig hebben van moderne technologie en leven vrijwel afgezonderd van de maatschappij. Toews heeft al eerder over hen geschreven in het mooie A Complicated Kindness. Daar wordt de geloofsgemeenschap als benauwend beschreven, maar blijft Toews redelijk mild.

In Women Talking, haar nieuwste roman, geschreven als reactie op de verkrachtingen in Bolivia, is ze beduidend minder genadig. In het boek verplaatst Toews de geschiedenis naar een Mennonieten-kolonie in Oekraïne (waar haar eigen gemeenschap en die uit Bolivia oorspronkelijk vandaan komen). Daar geeft ze de vrouwen twee dagen de tijd om in de nasleep van de gebeurtenissen – terwijl de andere mannen weg zijn om de borgsom van de verkrachters te betalen – te bedenken wat ze gaan doen. Accepteren ze de status quo, blijven ze om zich te verzetten of verlaten ze de gemeenschap?

Als buitenstaander lijkt de beslissing niet zo moeilijk. De vrouwen en hun dochters zijn jarenlang verkracht door mannen die ze vertrouwden en die binnen de Mennonieten-kolonie hun meerdere zijn. In die jaren hebben ze eerst te horen gekregen dat ze zich dingen inbeeldden en daarna dat wat hen overkomen is weliswaar echt is, maar een straf van God. Als de ware toedracht boven water komt, gaat de aandacht uit naar de daders in plaats van naar de slachtoffers. De schuldigen zijn puur en alleen overgedragen aan de politie voor hun eigen veiligheid – vanuit de slachtoffers en hun familie dreigt geweld jegens hen. Nu staan de verkrachters op het punt om weer thuis te komen en is het de bedoeling dat de vrouwen hen publiekelijk vergeven. Als ze weigeren dan worden ze zelf geëxcommuniceerd. Reden genoeg om te vertrekken, zou je denken.

De vrouwen zijn echter opgevoed in een samenleving waar geloof aanwezig is in elk aspect van hun leven en waar mannen de waarheid in pacht hebben. Letterlijk, want de vrouwen kunnen niet lezen of schrijven en moeten dus vertrouwen dat de mannen de Bijbel correct interpreteren. Ondanks het feit dat deze wereld waarschijnlijk mijlenver van de meeste mensen afstaat, maakt Toews het heel makkelijk om je in de vrouwen te verplaatsen. Waar het op neerkomt is dat ze radicaal moeten breken met alles wat ze geleerd hebben om zelfs maar na te kunnen denken over ongehoorzaamheid - laat staan erover praten en eventueel tot een besluit komen dat regelrecht indruist tegen hun religie en de Mennonieten-autoriteit. Zo wordt een roman met als voornaamste actie ‘vrouwen die praten’ opeens razend spannend.  

“No, Ernie, says Agata, there’s no plot, we’re only women talking.”

De zware taak van mogelijke rebellie laat de auteur over aan acht vrouwen uit twee families – de Loewen en de Friesen. Een enkele uitzondering daargelaten, zal de rest van de vrouwen uit de kolonie hun raad opvolgen. In het begin lijkt het alsof de bijeenkomst nergens toe zal leiden doordat ze zich constant af laten leiden door triviale zaken. Naar verloop van tijd wordt echter duidelijk dat er geen zijpaden zijn: het is een filosofisch, politiek, religieus debat waarbij zorgen om hun veiligheid en hun ziel om voorrang strijden. Zo komen ze uiteindelijk uit bij een heel bescheiden streven:

“We want our children to be safe. We want to keep our faith. And we want to think.”

Zal de angst voor het onbekende of voor het bekende overwinnen? Lees dit verschrikkelijk goed geschreven, spannende, shockerende, scherpzinnige en tot nadenken stemmende boek, en je weet het.