Terreur in zijn zuiverste vorm
‘In het Rusland van Stalin waren er geen componisten die met een pen tussen hun tanden schreven. Van nu af aan zouden er nog maar twee soorten componisten zijn; zij die in angst leefden en zij die dood waren.’
Het tumult van de tijd begint met een aangrijpend beeld: de beroemde Russische componist Sjostakovitsj staat in het holst van de nacht, een koffertje in zijn hand, gespannen te wachten bij de lift van zijn flatgebouw. Hij wacht tot de Geheime Dienst hem komt ophalen om hem af te voeren naar een werkkamp – of erger. Omdat hij zijn vrouw en kinderen niet wil belasten met de traumatiserende ervaring van een inval in zijn appartement, wacht hij alvast hier, bij de lift.
Dit door angst getekende beeld, waarmee de Britse schrijver Julian Barnes (1946) zijn boek sterk en overtuigend opent, sluimert continu op de achtergrond van deze fictieve biografie over de Russische componist Sjostakovitsj (1906 – 1975). Het tumult van de tijd is de eerste roman van Barnes sinds hij in 2011 de Man Booker Prize won met Alsof het voorbij is. Barnes’ nieuwste werk is een indrukwekkende vertelling over een intrigerende figuur in de geschiedenis van het Rusland van Stalin: een boek over de verhouding tussen kunst en macht, creativiteit en eerlijkheid en angst en moed.
Met zijn opera Lady Macbeth uit het district Mtsensk, die een aantal jaar lang een daverend succes was in de Sovjet-Unie, viel Sjostakovitsj na een kritisch artikel in het blad Pravda in 1936 in ongenade bij Stalin. In dit artikel werd Sjostakovitsj’ werk bestempeld als ‘een gevaar voor de Sovjetmuziek’ en de componist tot staatsvijand verklaard. Zijn lidmaatschap van de Componistenbond werd hem ontnomen. Gevolg? Paranoia nam de overhand in het leven van Sjostakovitsj, niet alleen ten tijde van het stalinistische regime maar ook daarna, toen Stalin reeds overleden was. Barnes geeft deze paranoia op sublieme wijze weer.
In drie delen beschrijft Barnes het leven van Sjostakovitsj. Voor de feiten, de biografische informatie, heeft Barnes zich gebaseerd op een aantal biografieën van de componist. Barnes rijgt deze historische bronnen aaneen om een literair portret te schetsen van een kunstenaar die in het nauw gedreven wordt. Sjostakovitsj werd voortdurend onder druk gezet en in de gaten gehouden. Wat voor een invloed heeft zulke druk op kunst? Van wie is kunst eigenlijk en wie bepaalt dat? Wat is moed en wanneer is iemand moedig als het gaat om het dagelijks leven in een dictatuur? Dit zijn de kernvragen waar Het tumult van de tijd om draait. Het zijn kwesties die Barnes, zonder een duidelijk antwoord te geven of zijn publiek in een bepaalde richting te duwen, onder de aandacht wil brengen. Barnes’ woorden porren de lezer en schreeuwen op de meest subtiele manier om aandacht.
En toch: het is jammer dat Barnes, hoeveel literaire vrijheid hij zich ook aanmeet bij het hervertellen van de geschiedenis van Sjostakovitsj, soms toch nét iets te veel op afstand blijft. Dat doet de lezer van tijd tot tijd gissen naar de diepste emoties en de ware angsten die Sjostakovitsj in hun greep hielden. Wellicht is dat een vrijheid die Barnes zijn lezer graag gunt, maar toch is het hier en daar onbevredigend. Het prachtige, vloeiende proza van Barnes maakt dit echter ruimschoots goed. De terreur van angst is verweven met dit boek, bijna voelbaar bij het omslaan van de pagina’s. Barnes maakt het uitdragen van emoties in zijn literatuur tot een kunst an sich.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Lisanne Brans
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
