Indringend, maar niet indringend genoeg

Revolutionaire zondag gaat over Cuba. En dus, misschien wel automatisch, ook over politieke paranoia, verwoestende achterdocht, de pijn die je voelt als je verzwegen wordt en het nare gevoel dat je nergens echt thuis hoort. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de dichteres Cleo uit Havana, die haar ouders verloren heeft na een mysterieus auto-ongeluk. Niet geheel toevallig is ook de auteur van het boek, Wendy Guerra (1970), afkomstig uit dezelfde stad. Nooit werd iets van haar werk gepubliceerd in haar geboorteland: een opvallend gegeven. Met dit feit in je achterhoofd begrijp je als lezer meteen een stuk beter hoe hoofdpersonage Cleo in elkaar steekt, wat haar beweegredenen zijn en hoe ze zich moet voelen.

'De Cubaanse ziekte', noemt Cleo de aandoening waar ze aan lijdt. Wanneer je dagelijkse bezigheden gepaard gaan met de voortschrijdende achterdocht van de autoriteiten en het nare gevoel dat je altijd in de gaten wordt gehouden, heeft dat natuurlijk een negatieve invloed op je. Je gaat je anders gedragen, je wordt als het ware onzichtbaar. Je doet er alles aan om je te onttrekken aan dat sluimerende gevoel dat kwade ogen continu op je gericht zijn.

Zo ook Cleo. Na een tour door Europa ter ere van de publicatie van haar dichtbundel in Europa keert ze terug naar Havana, omdat ze haar geboorteland niet los kan laten. Daar neemt paranoia langzaamaan de overhand, wanneer ze zich wederom realiseert hoe pijnlijk het is om doodgezwegen te worden in eigen land. Ze raakt in een isolement, een predikament dat ze uiteindelijk weet te ontvluchten door naar Mexico af te reizen. Maar ook daar kan ze niet aarden, waarna ze weer terugkeert naar Cuba. Daar doet ze een revolutionaire ontdekking over haar overleden vader.

Vanaf het begin af aan is duidelijk dat Revolutionaire zondag autobiografische elementen bevat. Wendy is Cleo en Cleo is Wendy, dat is zo klaar als een klontje. Het is een boek dat geschreven moest worden door Wendy. Om duidelijk te maken wat de impact is als schrijvers niet mogen schrijven, als dichters niet mogen dichten, als inwoners niet mogen leven. Juist daarom stelt de roman op sommige vlakken wat teleur. De onderdrukking die zo voelbaar is voor Cleo, elke seconde van de dag, wordt hier en daar te vluchtig omschreven om een diepe indruk op de lezer achter te laten. Rationeel begrijpen wat Cleo doormaakt en hoe dat afschuwelijk moet zijn, dat lukt wel, maar echt voelen doe je het als lezer – zeker naarmate het verhaal vordert – niet altijd.

Toch is Revolutionaire zondag de moeite waard, omdat het pijnlijk duidelijk maakt hoe belangrijk het is dat mensen – schrijvers of niet – die in een isolement zitten gehoord worden, begrepen worden. Dat er naar ze geluisterd wordt. Guerra weet de vinger op de zere plek te leggen en aan niet-Cubanen de ernst van de situatie duidelijk te maken. Het enige dat nog mist, is iets meer gevoel. Het mag allemaal nog wel iets indringender.