Mooi geschreven beeld van de laatste klassieke ontdekkingsreizen

Het licht van de diepzee begint als een spannend avonturenverhaal. 1930, twee mannen opgevouwen in een kleine drukbestendige stalen bol. Een bathysfeer. Aan een kabel dalen ze af naar de bodem van de diepzee, slechts met het oppervlak verbonden via een telefoonlijn. Op het dek van het schip erboven staat Gloria Hollister. Via de telefoonhoorn geeft William Beebe aan haar door wat hij aanschouwt. Meter voor meter duiken we met ze mee de diepte in, waar zich een wonderlijk schouwspel van mysterieuze wezens, lichtflitsen en oplichtende vissen ontvouwt. Else Bostelmann schildert de zeedieren, die ze nooit met eigen ogen zag, aan de hand van Beebes aanwijzingen.

Brad Fox wisselt Beebes waarnemingen af met de geschiedenis van de bathysfeer. Met anekdotes uit de levens van de mensen die allemaal op de een of andere manier een link hebben met Beebe en zijn expedities. En met wetenschappelijke achtergronden, zoals over kleur en de breking van licht – waardoor Beebe gefascineerd is. Het boek bevat prachtige illustraties in kleur, waarvan uiteraard veel schilderijen van Bostelmann. Jammer genoeg bevat de illustratieverantwoording achterin geen paginanummers, waardoor het zoeken is welke verantwoording bij welke illustratie hoort. De vertaling is van Nico Groen.

'een oppervlak dat eruitziet als de vleug van zwart fluweel
gladde, donkerbruine lippen
vlak en onnadrukkelijk en waarschijnlijk helemaal niet
het vooraanzicht van de elleboog
doorschijnend, vaalpaarsblauw'

Op zijn website noemt Fox zijn boek 'creative nonfiction' wat zich lijkt te vertalen in een poëtische en caleidoscopische schrijfstijl die past bij de soms warrige omschrijvingen van Beebe en diens eigen poëtische stijl. De langere hoofdstukken worden afgewisseld met opsommingen van waarnemingen en zelfs met korte hoofdstukken van slechts enkele regels.

Hoewel het gemakkelijk verdwalen is in de hoeveelheid feiten, namen en anekdotes, nodigt de afwisseling van de hoofdstukken prima uit tot doorlezen. Door zich te baseren op talloze boeken, logboeken, dagboeken en brieven – alles uitgebreid vermeld en verantwoord in de bibliografie – kruipen we zodanig in het hoofd en de wereld van Beebe dat we zelfs lezen wat hij voelde en dacht.

'Hij strekte zijn knokige knieën en stampte op het dek, keek schuins naar de lage heuvels van Bermuda in de verte en wist dat er voor altijd iets in hem was veranderd. […] Het had iets te maken met het licht dat hij had gezien.'

Net als het afwisselende ritme van de hoofdstukken, laat ook de schrijfstijl een zeker ritme zien. In slechts enkele zinnen schetst Fox een kleurrijk beeld aan de hand van een serie staccato gepresenteerde feiten en anekdotes. Waar hij dit toepast om een situatie in de tijd te zetten, met het noemen van een aantal wereldgebeurtenissen, helpt het om kaders te geven aan de tijdgeest. In aanvang verfrissend, maar gaandeweg wordt het een soort trucje dat eerder vermoeit dan verrast en regelmatig vraag je je af waarom je al deze details zou moeten weten.

''s Avonds trok ze een scharlakenrood-met-blauwe pyjama aan, die ze een keer droeg op een jacht op doortocht, waarvan de eigenaar er zeventien jaar over had gedaan het zo te ontwerpen dat het van alle gemakken was voorzien.'

Door te beginnen met de spannende afdalingen naar de diepzee, de nieuwe ontdekkingen en de theorieën over kleur en de breking van licht, maakt Fox de lezer nieuwsgierig naar het verborgen leven in de diepzee en de fascinerende wereld van bioluminescentie. Helaas krijgen we daar niet veel meer over te weten. Voor de lezer die nieuwsgierig is naar deze mysteriën, blijft Het licht van de diepzee te vaag en fragmentarisch. Zelfs het hoofdstuk met de veelbelovende titel 'recente ontdekkingen' geeft geen antwoord. In plaats daarvan focust Fox vooral op de levens van Beebe en zijn tijdgenoten, ingebed in de geschiedenis en de tijdgeest. Hiermee creëert hij een mooi geschreven en persoonlijk beeld van de laatste klassieke ontdekkingsreizen. Voor wie dit interessant vindt, heeft Het licht van de diepzee genoeg te bieden.