Weinig kunst, wel veel nieuwe inzichten

Esi Edugyan, een Canadese schrijfster en dochter van Ghanese immigranten, kennen veel lezers waarschijnlijk van het met een Booker Prize genomineerde Washington Black. In het licht is Edugyans eerste non-fictie boek dat naar het Nederlands vertaald is en wel door Catalien van Paassen.

Op de kaft zien we een uitsnede van David Martins Portrait of Dido Elizabeth Belle Lindsay and Lady Elizabeth Murray. Waar een Zwart persoon in de Gouden Eeuw altijd in de marge werd afgebeeld, als ondergeschikt, zien we op dit portret twee elegant geklede meisjes. Naast elkaar. Ogenschijnlijk gelijk aan elkaar. Nieuwsgierig gaat Edugyan op zoek naar het verhaal achter Dido. Ze stelt zichzelf de vraag ‘Waarom zetten we sommige verhalen buitenspel en mythologiseren we andere?’.

'Mensen bestaan niet alleen maar, we betekenen.'

Haar persoonlijke zoektocht is bezaaid met mooie zinnen en overpeinzingen. Edugyan houdt oude en nieuwe verhalen en standpunten tegen het licht en speelt met verschillende invalshoeken. Ze bekijkt wat ze analyseert open, respectvol en eerlijk en van zoveel mogelijk kanten. Zo geeft ze de lezer, en ook zichzelf, nieuwe inzichten die aanzetten tot (kritisch) nadenken.

‘We willen dat kunst ons naar plaatsen en in levens brengt die we ons anders nooit hadden kunnen voorstellen; maar we zetten ook hekken rond die daden van de verbeelding, door bijvoorbeeld te eisen dat gayrollen alleen door gay-acteurs gespeeld worden, of dat Zwarte schrijvers alleen over Zwarte personages schrijven.’

In het licht start veelbelovend. Dido’s geschiedenis en het schilderij spreken tot de verbeelding en bieden een verrassende kijk op het immigranten- en slavernijverleden van West-Europa. Ook het volgende hoofdstuk biedt ons een nieuwe invalshoek; spookverhalen als onderdeel van onze cultuur. En inderdaad; waarom zien we geesten niet als het gemêleerde gezelschap dat we als levenden zijn? Daarna raken we Edugyan een beetje kwijt als ze uitgebreid ingaat op racial passing aan de hand van het leven van kunstenares Rachel Dolezal. Weliswaar fascinerend, maar behalve dat Dolezal kunstenares is, gaat het hier niet over kunst an sich. Het boek pakt het spoor weer wat op als de schrijfster haar licht werpt op een satirisch Afrikaans ruimteprogramma en films als Black Panther. Maar in het laatste hoofdstuk over Azië is de link met kunst weer ver te zoeken.

Geschiedkundige feiten maken plaats voor overpeinzingen en persoonlijke anekdotes. Feit wordt vaker mening en zonder goede bronvermeldingen in de tekst is het lastig beoordelen wat op onderzoek berust en wat niet. Opmerkelijk is dat de bronnenlijst achterin voornamelijk uit online krantenartikelen bestaat.

‘Deels memoires, deels reisverslag, deels geschiedenis zijn deze stukken bespiegelingen over identiteit en verbondenheid, en over de troostende geborgenheid die verhalen kunnen bieden. Ik ben geen historicus, slechts een verhalenverteller met speciale aandacht voor vergeten verhalen.’

De lezer die denkt een geschiedenisboek in handen te hebben dat uitgebreid ingaat op schilderkunst, film en literatuur komt enigszins bedrogen uit. We hadden misschien meer voorbeelden als dat van Dido en de film Black Panther willen lezen. Desondanks biedt het uitstekend geschreven In het licht goede invalshoeken en nieuwe inzichten en is daarom de moeite waard. Helaas komt de beloofde representatie van Zwarte mensen in de kunst minder goed uit de verf. En dat is jammer, want de boodschap van Edugyan vraagt erom gehoord te worden. De laatste zin uit het hoofdstuk over spookverschijningen is een mooie allegorie van haar boodschap. Als ze een vriendin vraagt waarom ze de geest in haar appartement zo graag wil vastleggen, antwoordt haar vriendin ‘”Hij zou zijn gezien,” zei ze, alsof dat genoeg was.’