Scherpzinnige maar wisselend boeiende zoektocht

Tijdens haar onderzoek naar het werk van acteur en filmmaker Roman Polanski, bekend van onder andere Chinatown en Rosemary's Baby, slaat bij schrijfster Claire Dederer de twijfel toe. Polanski maakte zich in 1977 schuldig aan misbruik van de dan 13-jarige Samantha Gailey. Polanski is een monster. Maar wel een monster die briljante films heeft gemaakt. Mag je dan eigenlijk nog wel naar zijn films kijken en van zijn films genieten? En hoe zit dat met het werk van andere kunstenaars, zoals Michael Jackson, Bill Cosby, Richard Wagner en Pablo Picasso? In Monsters, vertaald door Lidwien Biekmann en Karina van Santen, gaat Dederer op zoek. Wat maakt iemand tot een monster? Heeft niet elk mens een stukje monsterlijkheid in zich? En ben je eens een monster, altijd een monster?

Monsters kan met recht een onderzoek, of beter nog, een zoektocht genoemd worden. De schrijfster neemt je stap voor stap mee in haar twijfels en haar denkproces. Ze bespreekt wat de kunstenaars monsterlijk maakt, maar ook wat hen meesterlijk maakt. Ze laat je ervaren hoe ze geniet van hun werk en tegelijk walgt van de daden die ze begingen. Je leeft met haar mee als ze via bronnenonderzoek, persoonlijke anekdotes en gesprekken met collega-schrijvers tot nieuwe inzichten komt. Ze neemt ook openhartig en met scherpe blik haar eigen denkfouten en monsterlijkheden onder de loep.

Dederers schrijfstijl is persoonlijk, eerlijk, vol humor en soms in your face met hier en daar een scheldwoord en expliciete omschrijving van de monsterlijkheden, begaan door Polanski en consorten. Ze probeert een zo open mogelijke blik te behouden door de kwestie vanuit alle invalshoeken te onderzoeken; man versus vrouw, maker versus kijker, dader versus slachtoffer. Tijdens het lezen mag je met haar meedenken en samen wikken en wegen om tot een slotconclusie te komen.

Een feministische ondertoon is bij dit onderwerp lastig te vermijden. Het feministisch geluid wordt zelfs steeds sterker, aangewakkerd door de ondervraagde mannelijke vakgenoten die veelal schouderophalend over het monsterlijke van hun seksegenoten heenstappen. Het werk moet beoordeeld worden, niet de persoon, vinden zij.

Als de schrijfster op zoek gaat naar vrouwelijke monsters blijft de lijst kort en de monsterlijkheden hadden 'allemaal, zonder uitzondering, te maken met het moederschap – of de nalatigheid daarin.' De keuze van vrouwen om hun gezin te verlaten voor de kunst, is aanleiding voor een betoog over de moeilijkheden van het schrijverschap in combinatie met het moederschap. Als ze dan toch een monsterlijke moordende kunstenares ten tonele brengt, blijkt de moord gedreven door protest, waarmee het toch weer niet zo monsterlijk lijkt. Of Dederer de monsterlijkheid van vrouwen bewust afzwakt of dat ze ze echt niet heeft kunnen vinden, wordt niet helemaal duidelijk.

Monsters is een liefdesverklaring aan het prachtige werk van kunstenaars, inclusief het bijbehorende liefdesverdriet wanneer je ontdekt dat de mens achter het werk helaas niet zo prachtig is. De lezer krijgt alle ruimte om zelf tot een conclusie te komen; je krijgt geen hapklaar antwoord op de vraag of je mag genieten van het werk van monsterlijke mannen, want daar hebben 'we' het feitelijk over. Het boek slaat regelmatig zijwegen in en dat zorgt ervoor dat de aandacht, ondanks de goede schrijfstijl, af en toe wegzakt. Monsters voelt ook wat onevenwichtig. Bij sommige kunstenaars, zoals Michael Jackson en Picasso, gaat ze nauwelijks de diepte in, terwijl ze uitgebreide analyses maakt van het werk van bijvoorbeeld Woody Allen. Die analyses zijn dan wel weer bijzonder mooi geschreven.