Het gaat eigenlijk helemaal niet over vissen

‘Je bent niet belangrijk dus doe gewoon wat je wilt’. Dat is het levensmotto dat schrijfster Lulu Miller meekrijgt van haar vader, die dankzij dit motto zorgeloos en vrolijk door het leven gaat. Maar niet Lulu. Op haar had ‘je bent niet belangrijk’ een heel ander effect.

Als Miller op de geschiedenis van taxonoom David Starr Jordan stuit, hoopt ze in zijn gedachtengoed het antwoord te vinden op de vraag waarom zij niet zo zorgeloos door het leven kan gaan als haar vader.

‘David zegt dat het probleem met te lang nadenken over de zinloosheid van het leven erin bestaat dat je de kostbare energie die de evolutie in al die heilige ionen aan de mens heeft geschonken – waardoor we zoveel fantastische gevoelens kunnen ervaren en zoveel wetenschappelijke puzzels kunnen oplossen – zomaar door de plee van de existentiële levensvragen spoelt, waardoor men letterlijk ‘sterft terwijl het lichaam nog leeft.’

In zijn strijd tegen de chaos van het bestaan legt Jordan zich toe op het ontdekken van nieuwe vissoorten. ‘Elke nieuwe vis, elke nieuwe vangst, elke nieuwe naam die hij op een tot dan toe onbekend stukje van de wereld kon plakken, gaf hem een fantastisch, bedwelmend gevoel. [...] Die heerlijke sensatie van ordening. Wat een troost, zo’n nieuwe naam.’ Jordans zoektocht naar nieuwe soorten, waarin hij nogal onorthodoxe methoden als dynamiet en vergif gebruikt, wordt gedwarsboomd door tegenslagen; zijn volledige collectie specimen wordt vernietigd en hij lijdt grote persoonlijke verliezen.

De reconstructie van Jordans leven is doorspekt met beschouwingen en flashbacks van Millers eigen leven. Het Indiana Jones-achtige verhaal neemt halverwege een onverwachte wending als het zich ontvouwt tot een regelrechte whodonnit. Is Jordan wel de held die Miller in hem zag? Of is hij medeplichtig aan moord? En is hij indirect verantwoordelijk voor het lot van de duizenden mensen die in Amerika gedwongen sterilisatie ondergingen, omdat zij evolutionair ‘unfit’ werden geacht? En wat heeft dat allemaal te maken met het mysterie van die vissen?

‘Ik stel me een zilveren vis voor die in mijn hand oplost. Als de vis niet bestaat, wat voor verrassingen staan ons in de wereld dan nog meer te wachten?’

Is een biografie over een ichtyoloog boeiend? In Millers handen wel. Met een elegante opbouw beweegt het verhaal zich genreoverstijgend langs memoires, biografie, avonturenroman, whodonnit, maatschappijgeschiedenis en filosofie. Het biografische gedeelte over Jordan is dicht op de huid geschreven. De schrijfster vult scènes in met emoties en details, gebaseerd op meerdere bronnen, waardoor een uiterst levendige reconstructie ontstaat. Miller veroorlooft zich behoorlijk wat vrijheid om het verhaal kleur te geven. Dat lijkt misschien af te dingen op de betrouwbaarheid, maar dit boek beoogt nou eenmaal geen biografie te zijn.

‘Ik stel me zo voor dat de vloer van de badkamer daar bezaaid was met kreukelige vellen vol tabellen van Systema naturae. Hoewel ik geen bewijs kan vinden dat er inderdaad een badkamer was. Sanitair was in die dagen nog vrij zeldzaam, vooral in afgelegen oorden als Indiana.’

Knap is ook hoe Miller tussen de regels door zo veel meer zegt. Ze heeft maar weinig woorden nodig om te vertellen wat te heftig is om te benoemen: 'Als ik in bed lig naast mijn vrouw met de smaragdgroene ogen, en het pistool duikt op – en dat gebeurt nog steeds, dat zal ook altijd wel zo blijven – denk ik na over wat het me kan bieden.'

Waarom vissen niet bestaan zal de lezer verrassen, want het gaat eigenlijk helemaal niet over vissen. En eigenlijk ook niet over David Starr Jordan. Dit verhaal gaat over het wonder van het leven, over de vraag wat een leven waard is en over wat er allemaal mogelijk is als je in twijfel durft te trekken wat je denkt te weten. En hoe dat nou zit met die vissen? Dat is misschien wel het meest verbijsterende.