Nietszeggend versus niets zeggen

Het uur van Zimmerman is zonder twijfel het beste debuut van 2015. Onderkoelde humor, scherpe observaties, variatie in de stemmen van de personages, scherp psychologisch inzicht en dit alles in een schrijfstijl om duimen en vingers bij af te likken. Gezien het open einde van het verhaal slaat de lezer het achterplat met treurnis dicht en mijmert: waarom hier ophouden?

Wie niet van spoilers houdt slaat deze paragraaf best over. Na de laatste pagina vraagt de lezer (die de actualiteit volgt) zich af of Loet Zimmerman gebaseerd is op de vigilante die een zwarte jongeling neerschoot in de Verenigde Staten, maar daar houden alle gelijkenissen op. De naam van het hoofdpersonage kan ook verwijzen naar zijn taak als roostermaker op een lyceum: Zimmer Frei? En een ‘loet’ is volgens het etymologisch woordenboek van Vercoullie een lomperd. Het hoofdpersonage is niet lomp, maar heeft autistiforme kenmerken. Enerzijds intelligent en gevoelig, anderzijds gesloten en levend binnen een eigen leefwereld.

Karolien Berkvens beschrijft op magistrale wijze hoe Zimmerman omgaat met het verlies van zijn echtgenote, of beter: hoe hij zich na jaren verstoppertje spelen in zijn werkkamertje vanaf de dag van zijn pensioen keihard met zijn gevoelens van verlies geconfronteerd ziet. De aanleiding is een brutale overval met zinloos geweld door een jonge allochtone crimineel die hem van zijn gouden polshorloge berooft. Zimmermans obsessie met tijd en regelmaat verzandt in paranoia. De schurk die zijn houvast afrukte begint zijn leven te beheersen. Tegelijkertijd vullen zijn herinneringen aan zijn echtgenote die omkwam bij een auto-ongeval steeds sterker zijn lege wereld. Die echtgenote, Lucy Muller, bleek in alles zijn complement. Ze vulde Zimmerman perfect aan met haar humor en empathie. Als moeder van hun zoon Daniël bracht ze evenwicht. Zimmerman de rigide vader en Lucy de warme en temperende moeder. Zimmerman observeerde het zoals hij alles observeert, maar ging mee in haar levenslust. Ze nam hem op sleeptouw, wekte humor en liefde op in de onbeholpen wiskundeleraar voor wie sociaal contact en interactie met anderen enkel binnen zijn structuren mogelijk blijkt. Een erg grappig voorbeeld is de logistieke logica van de boodschappenlijst van Zimmerman. Hij noteert de goederen volgens het ideale traject door de supermarkt. De gecoördineerde weg door de winkel.

Berkvens geeft dit beeld van de perfecte vrouw voor Zimmerman via zijn herinneringen en brengt zo zijn onverwerkt verleden briljant in beeld. Ook allerlei maatschappijkritiek verwerkt ze subtiel en met veel zin voor ironie. De bedenkingen van Zimmerman bij het zappen langs het tv-journaal flitst door zijn op hol geslagen brein als volgt: ‘Een man in een pak richt zich tot hem. Het duurt even eer hij doorheeft dat hij naar het journaal kijkt. In tegenstelling tot vroeger verplaatst de nieuwslezer zich over het scherm, alsof hij telkens achter de berichten aan hobbelt.’ Berkvens schetst verder dat tabellen afgewisseld worden door figuren in winkelstraten die hoofdschuddend of schouderophalend in beeld komen. De buitenstaander is altijd een goed vehikel om het ridicule aan de kaak te stellen en dat doet Berkvens het hele boek door zodat het lezen nooit verveelt.

Berkvens blijkt in alles een scherp observator. De psychologie van elk personage is trefzeker. De belachelijke schooldirecteur, de dienst kloppende agenten, de paternalistische verpleegster, de hautaine en pompeuze therapeute, de telefonerende moeder op een bankje... allemaal pareltjes geregen aan een krans van aangenaam proza.

Het absolute hoogtepunt zijn de conversaties waarbij Zimmerman geen woord zegt en de anderen in plaats van met hem met elkaar praten. Nietszeggend versus niets zeggen.

Het verhaal ontwikkelt zich crescendo, net als de ontreddering van Zimmerman om met een climax te eindigen. Of is het een cliffhanger? Eén ding staat vast. Dit debuut zal maar beter geen einde zijn van een vruchtbare carrière als literator. In de Nederlandse literatuur is nood aan deze nieuwe stem wars van groteske overdrijving, steriel choqueren of slaapverwekkende navelstaarderij. Dit boek moet een lezer in 2015 gelezen hebben.

Deze recensie werd geschreven door Lode Goukens.