Oorlogsverslaggeving

http://looneybooks79.blog/2025/03/02/tussen-de-legers-grensreportages/

Voor mij is Joseph Roth al de ontdekking van het jaar en dit pas na het lezen van twee boeken die dan nog geen afgewerkte verhaal bevatten of bestaan uit reportages en verslagen. Dus dat maakt me alvast al benieuwd naar wat de man heeft geschreven van fictie.

‘Tussen de legers: grensreportages’ bevat enkele van Roths oorlogsverlagen die hij schreef tussen 1919 en 1924 toen hij zich in de zomer van ‘19 in het gebied tussen Oostenrijk en Hongarije bevond, in de zomer erna in 1920 was hij dan weer getuige van de Pools-Russische oorlog en verbleef hij in dat gebied en uiteindelijk in 1924 ging hij terug naar zijn geboortestreek, Galicië (het gebied dat zich nu strekt over Polen en het momenteel bezette Oekraïne, rond de stad Lviv). Roth was de Rudi Vranckx, Jan Balliauw en Marijn Trio van zijn tijd.

Aan de hand van korte verslagen waarin hij de huidige situatie beschreef voor de lezers van de krant (hij schreef onder andere voor Der Neue Tag, Neue Berliner Zeitung en Frankfurter Zeitung) zien we hoe een post-tweedewereldoorlogse oostblok onder het juk van alweer een grootmacht, Rusland, wordt onder de voet gelopen.

Roth schrijft met een kritische pen waarbij ook tussen de lijnen vaak een angst schuilt maar tegelijkertijd voel je de hartslag van Roth bonzen voor zijn land en streek en dat van de mensen die verwikkeld zitten in een conflict waar ze zelf nooit hebben om gevraagd.

En toch komt hij plots ook af met een stukje literatuur, een politieverslag over een boer Oleksa Solonenko (die zo uit zijn onafgewerkte verhaal ‘Erdbeeren’ zou zijn kunnen gestapt. In dit korte stukje tekst brengt Roth zowel humor als een hartverscheurend verhaal over een boer die buigt voor een graaf maar de kans ziet te ontsnappen aan het dorp en de onderdanigheid door naar Brazilië te vertrekken. Maar bij zijn terugkomst, die hij rooskleuriger inziet, hervalt hij terug in oude gewoontes.

Dit boek schetst voor mij perfect dat de geschiedenis een eeuwig rad is met een beginpunt waar we uiteindelijk ooit terug op terechtkomen, alleen een generatie (of enkele generaties) verder, waardoor we geneigd (gedoemd) zijn hetzelfde te herbeleven, alleen zijn de middelen anders en zijn de kopstukken vaak nog stupider.

Mochten we de kaart van Europa van toen naast die van nu naast elkaar leggen, men zou schrikken van de grote verschillen die in de loop van die honderd jaar, vooral hertekend na de Tweede Wereldoorlog maar ook later zoals in de jaren negentig, waar Tsjechoslowakije uiteen viel (bvb).
Dat dit boek vandaag ook nog heel actueel is moet ik niet eens zeggen want we worden elke dag geconfronteerd met het geweld en de ellende die ook nu weer deel uitmaakt van Oost-Europa.

Naast de verslagen van Roth, die prachtig vertaald werden door Els Snick, vinden we in dit boek ook een voorwoord van Erik Vlaminck en bij elk nieuw hoofdstuk een inleiding met wat duiding. En natuurlijk nog een woordje over de bijgevoegde kunst.

Want ook nu weer vergezelt Koen Broucke het boek met zijn prachtige kunstwerken. Broucke, die ik leerde kennen bij de boeken van Koen Peeters, weet met zijn waterverf kunst een sfeer aan het boek te geven waardoor je je ter plekke in die tijd waant. Hij liet zich inspireren voor vele van deze werkjes door prentkaarten en foto’s van toen en maakt zijn eigen kunstige weergave van wat Roth ons beschrijft in zijn reportages.