Een aangrijpend relaas

Het is 1824 als Karel in de schoolbanken van het laatste jaar van zijn Amsterdamse basisschool zit. Hij maakt zich zorgen, want zijn moeder heeft al een tijdje een akelige kuch en die ochtend had ze zelfs bloed gehoest. Ze had zijn oudere zusje Lise gevraagd om thuis te blijven zodat ze in de huishouding kon helpen, maar had Karel verzekerd dat alles weer goed zou zijn als hij uit school zou komen. Karel is daar alleen niet zo zeker van, hij heeft een akelig voorgevoel. Dat voorgevoel blijkt juist te zijn, want eenmaal terug in de bescheiden arbeiderswoning die hij met zijn ouders en zusje deelt, ligt zijn moeder op sterven.

---De Maatschappij van Weldadigheid---
Het zijn zware tijden, niet alleen voor Karel. Er zijn jaren van misoogsten geweest, de VOC is opgeheven waardoor de import van goederen sterk is terug gelopen en in 1817 was er in heel Europa een vreselijke hongersnood, waar velen nog altijd de gevolgen van merken. Nederland wordt geteisterd door bittere armoede en veel verval onder de mensen in de lagere klassen.

Om de armoede tegen te gaan hebben een aantal edellieden de ´Maatschappij van Weldadigheid´ opgericht. Ze menen dat die armoede een gevolg is van luidheid, slechte zeden en een combinatie van een gebrek aan discipline en fatsoen. Inmiddels zijn er in Veenhuizen 350 hoeves met een lapje grond gebouwd waar nu kansarme gezinnen wonen. Ze moeten hier zestien jaar werken om zichzelf terug te verdienen en in de tussentijd wordt er regelmatig op properheid en fatsoen gecontroleerd.

Inmiddels verdienen de notabelen die bij dit project betrokken zijn zo goed, dat ze ook kansarme arbeiders uit de grote steden naar Veenhuizen willen halen. En vierduizend wezen en vondelingen die anders toch maar voor galg en rad zouden opgroeien.

---Een vorm van slavernij---
Niet veel later zitten Karel en zijn zus Lise op een boot onderweg naar Veenhuizen. Hun moeder is overleden en hun vader is door zijn verdriet zijn verstand kwijtgeraakt, hij is in het gesticht opgenomen. Ze hebben een tijdje bij hun tante gewoond, maar zij had een te laag inkomen om deze extra te monden te voeden.

De twee jonge tieners vinden in Veenhuizen een sober bestaan. Meisjes en jongens leven apart van elkaar in stinkende barakken en ze moeten keihard werken. Geld krijgen ze nooit te zien, dat is bedoeld om hun kost en inwoning te betalen. Het eten is slecht en de regels zijn streng, eigenlijk is het gewoon een vorm van slavernij.

Lise en Karel sluiten een vriendschap met Neeltje, ze is een vondeling die uit het weeshuis kwam en hier naartoe werd gestuurd. Net zoals de andere kinderen had ze hier geen keuze in. Neeltje is door haar harde bestaan een pittige tante geworden, maar Lise en Karel weten haar te ontdooien. Ze leren haar lezen en schrijven en uiteindelijk ontstaat er een plan.

---Een aangrijpend relaas---
Deze indrukwekkende historische roman van Patricia Snel gaat je niet in de koude kleren zitten. Met een zelfverzekerde pen schetst ze de omstandigheden van zowel de gewone Nederlandse mensen als de bevoorrechte notabelen in de vroege 19e eeuw en vult het verhaal vervolgens verder in met diverse karakters.

De jonge Karel is het hoofdpersonage in dit boek, maar het vertelperspectief wordt ook afgewisseld tussen Neeltje en Wouter, de directeur van de Maatschappij van Weldadigheid. Deze bevoorrechtte man wil vooral goed doen, maar komt er gaandeweg achter dat dat geen makkelijke opgave is.

Als lezer wordt je in geuren en kleuren door een duistere bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis geleid, door een project dat met goede bedoelingen was opgestart, maar dat uiteindelijk vooral door gruwelen en ellende werd gekenmerkt. Het resultaat is een aangrijpend relaas dat na de laatste woorden nog lang in je hoofd nagalmt.

Deze recensie is ook op mijn blog gepubliceerd: https://loortjeleest.nl/