Tussen eer en gewetenloosheid

Han van der Horst beschrijft de zwarte jaren van Nederland in de Tweede Wereldoorlog: “Een krankzinnige tijd, je moest, oog in oog met steeds weer andere omstandigheden iedere keer opnieuw positie kiezen op een lange schaal tussen eer en gewetenloosheid, terwijl je nauwelijks notie had van hoe het allemaal af zou lopen.”

Van der Horst trekt in zijn voorwoord parallellen met het heden, waarin opnieuw een bezetter ons land in zijn greep heeft: het coronavirus: “weer moet elke burger weer persoonlijk positie moet kiezen op een lange schaal tussen eer en gewetenloosheid.”

In zijn boek beschrijft Han van der Horst de periode van de jaren dertig tot de jaren vijftig in Nederland. Het boek is beslist geen saaie opsomming van feiten, maar geeft ook een kijkje in het dagelijks leven in de Tweede Wereldoorlog. Er staan liedteksten van zowel Nederlandse als Duitse liederen die in die tijd heel bekend waren in het boek, maar ook gedichten, advertenties, boodschappenlijstjes, speeches en teksten van pamfletten.

Ook zijn eigen familiegeschiedenis schuwt Van der Horst niet. Zo lezen we dat opa van vaderskant met behulp van een clandestien distilleerketeltje redelijk de Hongerwinter door kon komen, terwijl zijn grootmoeder aan moederszijde tegen het hongeroedeem aanzat omdat haar man in de koopvaardij zat en ze moest leven van de Zeemanspot. Ook vertelt hij hoe zijn vader met een aantal stadsgenoten en vijftienhonderd Franse krijgsgevangenen in een Weense loods zat toen het Rode Leger de stad binnenviel en hoe hij via Salzburg en Parijs uiteindelijk weer in Nederlands aankomt en daar binnen een week weer als typograaf aan het werk gaat.

Het boek leest door deze teksten en verhalen bijna als een spannend oorlogsverhaal. Je krijgt een goed beeld van hoe het dagelijks leven er voor de gewone man en vrouw uitgezien moet hebben, terwijl ook de grote lijnen van de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog niet uit het oog verloren worden. Voor mijzelf worden sommige dingen die mijn ouders mij over deze oorlog vertelden nu begrijpelijker.

Her en der gebruikt Han wel wat lastige woorden die mijns inziens best vervangen hadden kunnen worden door een Nederlandstalige variant. Maar de vlotte en verhalende schrijfstijl maakt dat je hem dat wel vergeeft.

Kortom, een boek dat er echt in slaagt je een beeld te geven van zowel het dagelijks leven van de gewone man als van de staatslieden die zich allemaal telkens weer voor lastige keuzes gesteld zagen en keer op keer moesten kiezen tussen eer en gewetenloosheid.

Han van der Horst, ‘Zwarte jaren; Nederland in de Tweede Wereldoorlog’. Uitgeverij Prometheus, 2020