Eerbetoon Hans van Helden tegen wil en dank

Erik Dijkstra bewijst oud-schaatser Hans van Helden eer met een biografie, maar of de oud-schaatser daar nou zo blij mee is.  

Mag je een biografie schrijven over iemand die dat zelf helemaal niet wil? Het blijft lang de vraag tijdens het lezen van Hoe sterk is de eenzame schaatser. Erik Dijkstra, bekend als voormalig Jakhals en van Bureau Sport, blijft volharden in zijn missie om het levensverhaal van de bijzondere en ook aparte schaatser Hans van Helden in een boek te vatten.

Een toevallige ontmoeting in Thialf, waar Van Helden de presentator van Bureau Sport zo snel mogelijk probeert af te schudden, is de aanzet tot deze biografie. Het feit dat Dijkstra Van Helden herkent, terwijl de schaatser zich niet of nauwelijks in het openbaar heeft laten zien in de laatste dertig jaar, laat wel zien dat hij bewondering voor de oud-wereldrecordhouder op de schaatsmijl heeft. Maar is dat voldoende om een boek over diegene te mogen schrijven, als iedere verdere medewerking wordt geweigerd door de hoofdpersoon zelf?

Hans van Helden is eigenzinnig, en soms misschien ook ambivalent in zijn optreden. Van Helden komt van 1973 tot 1981 uit voor Nederland, om zich daarna tot Fransman te laten naturaliseren. Hij is dan getrouwd met een Française en blijft nog tot na de Spelen van 1988 actief in het wedstrijdschaatsen. Op de Spelen van Sarajevo in 1984 grijpt hij met de vierde plaats net naast eremetaal en vier jaar later in Calgary zou hij als 39-jarige namens Frankrijk ook nog deelnemen aan de Olympische Spelen. Van Helden is meestal mediaschuw, maar soms liet de schaatser zich de aandacht wel gevallen. Die dubbele houding geeft Dijkstra een opening en in tegenstelling tot de overvaltechnieken waar mensen met camera’s zich van bedienen – zo geeft de auteur zelf toe – stelt hij zich bescheiden en terughoudend op. Met een omtrekkende beweging langs familie, vrienden, coaches en collega-schaatsers probeert hij de persoon Van Helden in beschrijvingen en uitspraken te vatten. Zo ontrolt zich het verhaal over het leven en de schaatscarrière van de Brabander van de eerste schaatsslagen op de sloot achter de boerderij in Almkerk tot en met zijn internationale carrière voor de kernploeg van de KNSB en als schaatsende Fransman. Wat blijkt, Van Helden is een exceptioneel talent dat voor zijn kwaliteiten veel te weinig heeft gewonnen. De auteur gaat op zoek naar de redenen daarachter. Soms komen die neer op botte pech – dat kon in het schaatsen in de jaren zeventig en tachtig voor de intrede van de overdekte klinische schaatshallen nog vaak gebeuren. Soms was het ook de schuld van Van Helden en volgens de schaatser zelf ook vaak genoeg van anderen. De oud-schaatser kijkt verbitterd en gefrustreerd terug op enkel van de belangrijkste momenten in zijn carrière en met name op het WK van 1976. Daar verspeelde hij in Heerenveen op de slotafstand, de 10 kilometer, zijn leidende positie aan ploeggenoot Piet Kleine. En daar geeft hij anderen de schuld van.

Lang houdt Dijkstra de spanning erin of hij de ondertussen 67-jarige oud–schaatser te spreken krijgt. Die woont ergens boven Bordeaux in Frankrijk, maar kan soms ineens opduiken in Nederland. En natuurlijk of we ook zijn kant van het verhaal te horen krijgen. Dat maakt dat de auteur zelf nadrukkelijk aanwezig is in het boek. Daar hou je van of niet. Dijkstra steekt niet onder stoelen of banken dat hij een bewonderaar van Van Helden is, met name vanwege de prachtige stijl, maar ook door zijn grillige karakter. Toch moet hij ook toegeven dat niet alle verhalen die hij over de Brabander te horen krijgt, een al te florissant beeld van hem schetsen. Ondertussen geeft hij aan hoe hem van alle kanten wordt ingefluisterd om geen boek over Van Helden te schrijven. Iets wat hem juist zal hebben gesterkt in zijn streven dat toch te doen.

Hoe sterk is de eenzame schaatser is een soort roadmovie in boekvorm. Net als in zo’n film is de weg ernaartoe belangrijker dan het uiteindelijke doel. Alle discussies en conflicten rondom de schaatser Hans van Helden rechtvaardigen het dat er een biografie over hem is verschenen, ook al bleef de teller steken op drie olympische bronzen plakken en een keer WK-brons. Of het de definitieve biografie van Van Helden is, of hij alle vragen beantwoordt, blijft in het midden. Maar gezien het beschreven karakter van de schaatser, zal een twijfelachtig zijn of er een boek met meer antwoorden van en over Van Helden zal komen.