Een mozaïek van verhalen gedragen door de kracht van water

Elif Shafak neemt de lezer mee op een reis door tijd en ruimte, waarin drie personages, verspreid over verschillende eeuwen, langzaam maar zeker met elkaar verweven raken zoals rivieren die onvermijdelijk samenvloeien. Dit boek, rijk aan symboliek en doordrenkt van geschiedenis, werpt een blik op zowel het verleden als het heden, met water als de stille, maar krachtige getuige van alles wat vergaat en blijft.

Het verhaal

In Londen, 1840, ontmoeten we Arthur, een arme jongen uit een kansarm deel van de stad. Hij raakt in de ban raakt van het oude Mesopotamië en het Gilgamesj-epos, vertaalt in dienst van het British Museum eeuwenoude kleitabletten en klimt hoger op de sociale ladder. Zijn fascinatie voor kleitabletten en de rijke historie van deze oude beschaving drijft hem op een expeditie naar het Midden-Oosten.

Turkije, 2014, introduceert ons aan Narin, een jong Jezidi-meisje dat op reis gaat met haar grootmoeder. Ze komt in aanraking met godsdienstfanatiekelingen en de gruwelijkheden van de recente genocide.

In Londen, 2018, vindt Zaleekhah troost in haar onderzoek naar rivieren, terwijl ze worstelt met demonen uit haar kindertijd en haar depressie. Als ze haar nieuwe huisbaas Nen ontmoet, lijkt het tij voor haar te keren. De wateren van de Theems en de Tigris vormen de rode draad tussen deze verhaallijnen, die Shafak knap verweeft in een boeiend mozaïek.

Een mozaïekroman over water

Typerend voor het boek is natuurlijk het wisselende perspectief, dat ons moeiteloos van de ene tijd naar de andere voert. Het verhaal van Arthur is de belangrijkste lijn van het boek, waarbij we hem volgen van geboorte tot overlijden.

Van Narin en Zaleekhah krijgen we maar een kortere tijdspanne van hun leven mee. Daarmee zijn deze personages ook minder goed uitgewerkt. De kinderlijke eenvoud in het perspectief van Narin bijvoorbeeld paste misschien bij haar leeftijd, maar maakte haar hoofdstukken minder diepgaand vergeleken met die van Arthur of Zaleekhah. Het verhaal van Zaleekhah omvatte de kortste tijdspanne, maar liet de meeste ontwikkeling zien. Wat begon met een depressie en eindigde in een golf van persoonlijke groei. Haar worsteling met haar verleden en de impact daarvan op haar heden waren mooi invoelbaar gemaakt.

Shafak’s vermogen om subtiele verbindingen te leggen tussen de verschillende personages – zoals de lamp die Arthur ziet en die eeuwen later opduikt in Zaleekhah's leven – zorgt ervoor dat de lezer nieuwsgierig blijft naar hoe deze levens met elkaar in aanraking komen. Toch waren sommige elementen en verbindingen voor mij wat te opzichtig en wisten vooral de subtiele verbindingen een glimlach op mijn gezicht te toveren.
Water is het duidelijke en mooi gekozen thema van Er stromen rivieren door de lucht, waarbij ook duurzaamheid en de invloed van de mens op rivieren op interessante wijze naar voren kwamen. Vooral treffend is hoe de Tigris en Theems tegenover elkaar werden gezet, symbolen van hoe rivieren de geschiedenis van volkeren kunnen dragen, veranderen en zelfs uitwissen.

Wat Shafak hiermee meesterlijk doet, is het verweven van historische feiten en hedendaagse thema’s, zoals duurzaamheid en culturele roof, zonder dat het belerend aanvoelt. Ze laat de lezer zien hoe water niet alleen levens kan geven, maar ook kan vernietigen – hoe het een constante getuige is van menselijke fouten en triomfen. In dit opzicht voelt "Er stromen rivieren in de lucht" als een pleidooi voor herwaardering van de natuur, zonder dat het zwaar of cynisch wordt.

Conclusie

Er stromen rivieren in de lucht is een meeslepende roman die historische en actuele thema’s op boeiende manier met elkaar verbindt. Hoewel niet elk onderdeel van het boek even sterk is uitgewerkt, blijft de overkoepelende symboliek van water krachtig en treffend. Met een rijkdom aan symboliek en historische details laat Shafak in Er stromen rivieren in de lucht de lezer nadenken over interessante vraagstukken rondom minderheden, armoede, duurzaamheid en roofkunst, terwijl water als stille getuige fungeert van zowel de triomfen als de fouten van de mensheid. Daarmee bleef dit verhaal nog lang nadruppelen in mijn gedachten.