Americana ten top!

‘Een boek over Trump-stemmers’ staat er op een aanbevelingssticker in de boekhandel. De sticker is geplakt op Montana, de debuutroman van de Amerikaan Smith Henderson. Hoewel het verhaal zich afspeelt in het tijdperk Reagan en de personen in het boek weinig van doen hebben met politiek, kan de boekhandel best eens gelijk hebben. Het verhaal wordt bevolkt door aan lagerwal geraakte figuren; de onderkant van de samenleving, wonend in Montana. Hun ontevredenheid zou geleid kunnen hebben tot een stem op de huidige president van de VS. Henderson biedt hen de helpende hand in de persoon van maatschappelijk werker Pete Snow.

Pete helpt mensen die op de rand van hun (sociale) afgrond staan of hier zelfs al overheen gevallen zijn. Geweld, drugs en verwaarlozing zijn zowel de oorzaken als de gevolgen hiervan. Het frappante is dat Pete degene is die misschien wel het meest wankelt. Gescheiden van een overspelige echtgenote, die hun verbeten dochter Rachel van hem wegneemt en hem aan zijn lot overlaat, leeft hij in een afgelegen hut zonder water en elektriciteit. Pete staat er helemaal alleen voor en zijn emotioneel loodzware job leidt hem af van zijn eigen problemen. Dit laatste is de reden dat hij te laat ontdekt dat Rachel hem nodig heeft; ze ontmoet een fout vriendje, laat zich door hem meevoeren en loopt weg uit Montana, haar ontredderde vader achterlatend.

"Een onuitsprekelijk verdriet. Hij had zoveel lijden gezien, maar had dat nooit anders dan uit de tweede hand ervaren. Nu hij het zelf had, vers en zijn eigen leed. […] Hij had niets geweten."

Op een dag ontmoet Pete een vreemde, verwaarloosd ogende jongen, genaamd Benjamin Pearl, die vanuit de wildernis Pete’s dorp is binnengewandeld. Pete ontfermt zich over de jongen en brengt hem naar zijn vader Jeremiah Pearl. Vader en zoon leven in het bos rondom het dorp en trekken van kamp naar kamp. Ze zijn op vlucht voor de FBI, de reden houden ze voor Pete verzwegen. Hij probeert hun vertrouwen te winnen door hen van proviand te voorzien, maar dringt niet echt door tot de anarchistische Jeremiah. Het levert gespannen situaties op die Pete alleen maar meer nieuwsgierig maken naar de achtergrond van de twee. Wat is er gebeurd waardoor de getikte vader en de slaafse jongen als oermensen in de natuur leven? Waarom zijn ze gevlucht?

"Pearl is Snow is hijzelf en iedereen."

Montana is een knap staaltje Amerikaanse plattelands-literatuur, zoals we dat kennen van grootheden als Annie Proulx, Ron Rash en Cormac McCarthy. De staat Montana is het gebied waarover Henderson schrijft, de jaren tachtig de periode. Reagan is zojuist president geworden, maar in Montana merken ze er weinig van. Werklozen, alcoholisten en gewelddadige verslaafden vormen het straatbeeld, waar de politiek een afzijdige rol bekleedt. De bewoners zijn anarchisten en vaak fanatieke godsvolgers. Omringd door bergen, rivieren en bossen wonen zij in golfplaten hutten en zijn beren hun directe buren. Henderson schetst een mistroostig beeld, waar geen schrijntje vrolijkheid in voorkomt.

Zijn bijzondere – aan het begin wat lastig te doorgronden – schrijfstijl past precies bij het verhaal. Met zelfverzonnen woorden (van de staat Wyoming maakt hij bijvoorbeeld een werkwoord), gemakkelijke wisselingen van tijdsvorm en opmerkelijke omschrijvingen van plaatsen en personen, schrijft hij volledig in de sfeer van het boek. Het doet wat denken aan Cormac McCarthy, met wie Henderson veelvuldig wordt vergeleken. Het is scherp, ongezouten en direct. In fragmenten tussen het werkelijke verhaal door lezen we via een soort vraaggesprek met Rachel wat er met haar is gebeurd. Het zijn vage stukjes die de eigenzinnige stijl van Henderson extra benadrukken.

Rauw en indringend vertelt Henderson over verscheurde gezinnen, verslaving en misbruik. Het is ellende troef en de misère druipt van de bladzijdes. Henderson bouwt zijn verhaal kundig op, construeert een onvoorspelbaar en rijk plot, en weet te imponeren met expressieve personages. De wereldvisie van Jeremiah vat goed samen hoe de Trump-stemmers (?) denken:

"De wereld is niet meer dan een zandkorrel binnen het grotere geheel van alles wat werkelijk is. Het is dwaas je tijd te verbeuzelen aan de wereld. Dat is navelstaren."

Montana is nog maar het begin van Henderson, maar het is een prachtige litanie van menselijke verdorvenheid; Americana ten top!