Een afstandelijke moeder-zoon relatie

Miquel is de zoon van een Nederlandse moeder en een - naar het schijnt -  Mexicaanse vader. Zijn vader heeft hij nooit gekend. Een vluggertje van zijn moeder, waarna de man is gevlogen. Nu, zo’n achttien jaar na zijn geboorte, heeft Miquel zijn moeder al twee jaar niet meer gezien. Hij is een nieuw leven begonnen in Nieheim, een klein, onbeduidend stadje in Duitsland. Helemaal alleen, zonder zijn moeder, is hij geëmigreerd, heeft hij een bouwval gerenoveerd en hier zijn onderkomen van gemaakt. Samen met Jorge, een simpele, ietwat rare snuiter die op een dag voor zijn deur stond en sindsdien niet meer van zijn zijde wijkt, leeft hij een vreugdevol leven, bestaande uit het plukken en verkopen van kersen, voetballen met vrienden en dromen over zijn vader. Totdat hij een brief krijgt van zijn moeder.

Het leven van Miquels moeder wordt opgetekend vanuit de dagboekverhalen die ze van haar therapeut Jacoba moet opschrijven. Ze is ziek, ernstig ziek en heeft niet lang meer te leven. Hoelang ze nog heeft, weet ze niet. Voor haar hoeft het in ieder geval niet lang meer te duren; ze is er klaar mee. Haar bestaan stelt niks meer voor, ze heeft geen vrienden en familie ziet ze ook amper. De enige om wie ze geeft en die haar mogelijk zou missen wanneer ze er niet meer is, is Leendert, een “bezorger van chique plantjes voor mensen die zich te goed voelen om een coffeeshop binnen te lopen”. Miquel heeft ze al twee jaar niet meer gezien of gesproken. Toch besluit ze hem een brief te sturen waarin ze hem bericht over haar ziekte en haar naderende dood.

Onheilig is de debuutroman van Roos van Rijswijk (1985), columnist en auteur van korte verhalen. Haar schrijfstijl is melancholisch, verfijnd en kent een zangerige schwung. Elke zin zou je hardop voor willen dragen met tussen de zinnen door een korte pauze om de nadruk te leggen op het vertelde. Het ziektebeeld van Miquels moeder wordt levensecht beschreven. Het grijpt je aan en ontroert je. Het is net alsof van Rijswijk het zelf heeft meegemaakt, zo intens worden de kwellingen op papier gezet. Aangrijpend, emotioneel en zo eerlijk als een stervende vrouw kan zijn. In de dagboekbeschrijvingen, die gericht zijn aan haar therapeut, maakt ze tevens korte metten met de personen die haar leven hebben bevolkt. Het zijn scherpe passages, schrijnend bovendien.

Onheilig is een verhaal over afstand. Niet alleen over de fysieke afstand, maar ook de afstand tussen het heden en verleden, tussen leven en dood. De vraag die tijdens het lezen naar boven komt, is waarom Miquel gekozen heeft voor een plotsklapse en zelfstandige verhuizing naar Duitsland, zijn moeder in Amsterdam achterlatend. Was ze te streng voor hem met al haar regeltjes? Neemt hij het haar wellicht kwalijk dat hij zijn Mexicaanse vader nooit heeft gekend? De band met zijn moeder is nooit optimaal geweest. Hij voelt daarom ook geen drang om zijn moeder vanuit Duitsland op de hoogte te houden van zijn bestaan. Hij schrijft haar niet, gaat nooit op bezoek en geeft haar zelfs het adres van zijn nieuwe woonplaats niet.

Ook de afstand tussen de stervende vrouw en haar omgeving is een belangrijk thema in het boek. Ze is eenzaam, maar wil zeker niet zielig worden gevonden. Ze vertelt over haar jeugd; over haar zus Ellie en hun rijke, zelfzuchtige vader en strenge moeder. Continu vraagt ze zich af of ze haar leven anders had moeten indelen, nadat haar ouders overleden. Ze brengt het haast cynisch, maar je voelt de treurige ondertoon.

De afstand tussen Miquel en zijn moeder wordt steeds groter, terwijl tegelijkertijd de dood steeds dichterbij komt. De zwarte stippen – zoals de vrouw haar ziekte omschrijft – vermenigvuldigen zich snel, maar laten haar in het ongewisse over waar de grens tussen leven en dood zich bevindt. Wat is dichterbij? Haar naderende dood of het leven van haar zoon? Onheilig is een aangrijpend en hartverscheurend verhaal, over een afstandelijke moeder-zoon relatie en hoe deze te overbruggen. Een prachtdebuut van Roos van Rijswijk.