Waardevol maar soms té filosofisch
Melancholie kan omschreven worden als ‘verdriet dat licht geworden is’, en omvat meestal een verlies waarvan men niet altijd kan zeggen wat er juist ontbreekt. Terwijl melancholie door de eeuwen heen gepaard ging met troost of hoop, of vergezeld ging van schoonheid of vreugde, lijkt dit onderdeel in onze tijdsgeest verloren te gaan. Het is nochtans de hoop, volgens de auteur, die kan aanzetten tot creativiteit of iets nieuws.
Melancholie lijkt steeds vaker uit te monden in een depressie waarbij neerslachtigheid, angst en machteloosheid de bovenhand nemen, in plaats van hoop. Daardoor lijken we in een bepaald opzicht meer van onszelf te vervreemden.
De auteur maakt als het ware een onderscheid tussen de pathologische melancholie waarbij men rouwt om een abstract verlies en van zichzelf vervreemdt, gevoed door de tijd waarin we leven; en anderzijds de gezonde melancholie die kan leiden tot reflectie, mededogen en creativiteit.
In dit essay gaat ze dieper in op beide soorten, vraagt ze zich af waarom de ene soort overheerst in bepaalde sociaal-politieke omstandigheden, en wat we kunnen doen zodat mensen opnieuw over voldoende moed, weerbaarheid en hoop beschikken om niet te verglijden naar de pathologische variant.
Melancholie is van alle tijden en culturen en heeft te maken met een besef van tijd en eindigheid, met een terug kijken naar wat voorbij en verloren is. In het verleden kon melancholie voor een heropflakkering van kunsten en/of wijsheid zorgen.
In de loop van de 20ste eeuw wordt melancholie steeds vaker besproken onder de term depressie, waarbij het een hersenziekte wordt die bestreden moet worden met pillen (waarvan het nut meer en meer in vraag wordt gesteld). De pillen moeten ervoor zorgen dat de depressieve mens zo snel mogelijk terug een blijmoedig hardwerkende homo economicus kan worden om bij te dragen aan de heersende ideologie van het vrijemarktsdenken.
De auteur onderzoekt ook welk soort verlies kan leiden tot melancholie. Dit kan gaan van een abstract verlies dat niet benoemd kan worden, tot doodsangst, het verlies van geliefden maar het kan ook zijn ontstaan vinden in het verlies van de kindertijd. Het lijkt er op dat doodsangst bij veel filosofen aanwezig is.
Daarna bekijkt Joke J. Hermsen op welke manier we ervoor kunnen zorgen dat de gezonde melancholie de bovenhand kan nemen. Zo kan kunst een belangrijke bron zijn om creativiteit te scheppen, om zo uiting te geven aan de melancholie, zodat ze zich niet verder kan ontwikkelen tot de pathologische vorm van melancholie.
Kairos treedt dan op en zorgt voor een tijdsinterval dat inzicht, verandering of ommekeer kan brengen en die kans op het nieuwe kan de melancholie in balans houden. We kunnen deze momenten niet afdwingen, maar ons er wel voor open stellen door rust te nemen, onze aandacht te scherpen en stil te staan. Daarom kan kunst een louterende werking op ons hebben waardoor de negatieve gedachten ons niet langer belemmeren.
Wanneer we ons open stellen, moeten we afwachten, maar dat is niet evident in een tijd waarin alles sneller moet gaan. Tijd is een economische wetmatigheid geworden die het durven en mogen wachten behoorlijk in de weg is gaan zitten.
Bovendien kan kunst een nieuwe betrokkenheid met anderen creëren.
Liefde en kunst zijn echter onvoldoende. Er zijn ook maatschappelijke verbanden, verbindende verhalen en gemeenschappelijke idealen nodig om de melancholie in toom te houden. Anders dreigen mensen zich aan hun angsten vast te klampen en dreigt in het slechtste geval een morele depressie in de samenleving.
Ik las eerder het essay ‘Windstilte van de ziel’ van deze auteur. Dat essay was toegankelijker om te lezen dan dit boek. Sommige hoofdstukken bevatten een groter filosofisch jargon en eisen een behoorlijke abstract denkvermogen. Andere hoofdstukken zijn weer vlotter geschreven, waarbij ik meer toegang vindt tot het eigen leven.
Bij de té filosofische stukken blijf ik me afvragen waar de concrete toepasbaarheid blijft. Dan ontbreekt voor mij het menselijke aspect en lijkt het eerder op een spel om zo diep mogelijk in het verstand te graven waarbij de link met het échte leven toch even heel ver weg is.
Toch brengt de auteur veel waardevolle informatie aan door het begrip melancholie vanuit diverse invalshoeken te benaderen, ook al heeft ze de neiging om weinig ruimte over te laten voor een eigen interpretatie. Maar uiteindelijk is het aan de lezer zelf om te bepalen in hoever hij of zij mee gaat in haar betoog.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van MaesInge
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
