Heftig, beklemmend en ontluisterend

Een bijzonder verteld verhaal door een ik waarvan we de naam niet leren kennen. En het is niet alleen haar eigen naam die ze voor zich houdt. Zo heet haar vriendje soortvanverkering en heeft ze het bijvoorbeeld over haar zusjes klein, derde zus, staatsverwerpers en staatsverdedigers. Alles en iedereen wordt functioneel aangeduid. Dat geldt ook voor de plaats waar het speelt. Het wordt wel duidelijk dat het Noord-Ierland is ten tijde van de gewelddadige conflicten in de jaren zeventig, maar Burns noemt het niet. Het maakt het unheimisch en geeft een extra sinister laagje aan het verhaal: het speelt zich af in een stad waar het veiliger is de dingen niet bij naam te noemen en in een wijk waar alles wat Engels is taboe is.

De hoofdpersoon, middelste zus voor haar familie en bijnamijnmeisje voor haar vriendje, overleeft als achttienjarige in deze wereld door zich terug te trekken in haar hoofd. Ze gaat leeswandelend over straat, wat inhoudt dat ze altijd verdiept is een roman van voor negentienhonderd. Ze werkt, gaat naar Franse avondles en bezoekt een paar avonden per week naar soortvanverkering die in een andere wijk woont. Ze houdt zijn bestaan geheim voor haar familie omdat haar moeder dan druk op de relatie zou leggen om te trouwen en kinderen te gaan krijgen, want als achttienjarige is ze in de buurt van de staatsverwerpers waar zij woont al bijna een oude vrijster.

De wereld van de ik-persoon verandert als een oudere, getrouwde, hooggeplaatste staatsverwerper, aangeduid wordt als de melkboer, haar begint te stalken. Ze voelt zich niet meer op haar gemak en in haar poging zich nog meer aan het leven te onttrekken, trekt ze juist de aandacht.

Ze vertelt haar verhaal heel associatief en niet chronologisch. Dit maakt het lezen intensief maar door de heerlijke schrijfstijl niet moeilijk, het leest als een trein. Je wordt meegenomen in haar dagelijks leven waarin ze manieren zoekt om aan haar stalker te ontsnappen. Zo zoekt ze bijvoorbeeld derde zwager op om mee te gaan hardlopen. Het opvoeren van derde zwager is dan ook gelijk een manier om uit te wijden over haar familieverhoudingen die getekend is door de politieke strijd van de staatsverdedigers waar ook haar broers onderdeel van waren.
Ook andere gebeurtenissen vloeien als vanzelfsprekend over in allerlei eerdere gebeurtenissen. Zo biedt een bezoek aan soortvanverkering een haakje om in te gaan op de politieke verhoudingen tussen staatsverwerpers, staatsverdedigers en het ‘land aan de andere land van het water’. Dat is dus Engeland. Een land waarvoor de afkeer zo groot is dat in haar woonwijk vol staatsverdedigers kinderen nooit Engelse namen krijgen en waar je bijvoorbeeld niet ongestraft een James Bond film kan kijken omdat James Bond een Brits icoon is.

De omstandigheden worden mondjesmaat prijsgegeven, waardoor heel langzaam een harde, gewelddadige leefwereld tevoorschijn komt waarin alles om het politieke conflict draait. Kan je je voorstellen dat mensen niet naar het ziekenhuis gaan omdat je dan geregistreerd wordt waardoor de aandacht van de officiële politie getrokken wordt en ze je of aanklagen of proberen te rekruteren als spion? Of dat geweld tegen vrouwen afgedaan wordt als onderdeel van de politieke strijd? Voor psychologiën was geen ruimte, zegt de ik: er moest eerst achthonderd jaar politiek conflict worden opgelost.

En stalken is een begrip dat niemand kent, want er gebeurt immers niets vervelends wat je kan zien. Dit maakt dat de ik-persoon iets ontvlucht wat niet bestaat en maakt haar van slachtoffer in de roddels onderdeel van de entourage rond de hooggeplaatste staatsverwerpers. Want dat is ook een kenmerk van de gewelddadige politieke werkelijkheid: roddels en achterklap zijn net zo echt, en vaak bepalender voor wat mensen doen dan de feiten.

Al met al is Melkboer een heftig verhaal dat een ontluisterend inkijkje geeft in het dagelijks leven in een door een politiek conflict verscheurde samenleving. Het is prachtig geschreven en met iets luchtigs in de vertelstem waardoor het nergens (te) zwaar wordt.