"Uw geschiedenis is wat een hond is voor een blinde"

De roman Vuurvader van auteur en historica Leen van den Berg is in ieder opzicht veelzijdig. Het boek heeft diverse thema’s en is een mix van fictie en non-fictie.
Fictie is het verhaal van August Meersman en Elias Francken. August is een ervaren koloniaal. Hij ontmoet eind 19e eeuw de 17-jarige Elias en vraagt hem zijn assistent te worden in Congo. Elias werkte in die tijd als sjouwer in de Antwerpse haven en heeft als doel zijn nooit gekende biologische vader te zoeken. De laatste woorden van zijn stervende moeder waren “Deense kapitein. Vaart op de Congo”. Hij heeft niets te verliezen en besluit mee te gaan. In Congo geven de mannen leiding aan zwarte dwangarbeiders. Deze rubbertappers leveren rubber en ivoor. Het werk is hard en gevaarlijk en levert slechts een minimale vergoeding op voor de inlanders. Een mensenleven is daar weinig waard: honger, mishandeling, afhakken van ledematen, executeren, het is aan de orde van de dag in Congo. August en Elias zijn uitzonderingen, ze waarderen het werk van de arbeiders en proberen zo menselijk als mogelijk is met hen om te gaan. Dat is moeilijk, ze staan onder druk van hun Belgische werkgever voor wie alleen de opbrengst telt. De Belgische koning Leopold II heeft daar geen fraaie rol bij gespeeld. Voor iedereen in Congo is het leven zwaar. August lijdt onder een groot geheim, het zoeken naar de vader door Elias gaat moeizaam, de bloedhitte, een pokkenepidemie en tropische ziektes. Positief is hoe August en Elias met elkaar omgaan, het voelt als een soort vader-zoon relatie.
Non-fictief is de beschrijving van de situatie van de Congolese bevolking in de 19e eeuw en de namen van de machthebbers daar en toen. Armoede, machtsmisbruik, geldzucht, dwangarbeid en uitbuiting, het is van alle tijden. Heel bijzonder vond ik dat de auteur in het laatste hoofdstuk van haar roman een lijn naar het heden trekt en ook andere periodes en vormen van uitbuiting noemt. De tijd van de wereldoorlog toen mede door het opgraven van rijkdommen uit de Congolese grond het einde van de oorlog werd bepaald. ”Koper, tin, zink, wolfram….een oorlogsmachine heeft er een hele winkel van nodig om kogelhulzen, bommen, kanonnen en ander tuig mee te maken (blz 294). En in onze huidige maatschappij: “Multinationals blijven Congolees colton kopen voor de fabricatie van gsm’s, computers, laptops en ander elektronisch spul” (blz 299).
Voor mij is het hoofdthema dat uitbuiting en racisme van alle tijden zijn. “Er is niks nieuws onder de zon. Geld en moraliteit, dat zijn twee stoffen die chemisch niet met elkaar verbinden” (blz 299).
De auteur zegt tegen haar lezers “Uw geschiedenis is wat een hond is voor een blinde”. Deze zin suggereert dat het kennen van de geschiedenis, jouw geschiedenis, nodig is om het heden beter te begrijpen. Geschiedenis geeft houvast, je kunt ervan leren om zo de fouten van vroeger te voorkomen. Het openlijk erkennen van het kwaad dat de inwoners van de koloniën is aangedaan is misschien een eerste stap.
‘Vuurvader’ is mooi geschreven, filmisch, je ziet het voor je. De thema’s zijn tijdloos en je leert veel van deze roman. Er zit vaart in het boek, en de spanning is mooi opgebouwd met aan het eind van de roman een indrukwekkend slot.
De roman heeft veel indruk op mij gemaakt. Het was een bijzondere leeservaring.