Van wiegendruk tot digi-taal

De lezende mens
de betekenis van het boek voor ons bestaan

auteurs: Ruud Hisgen en Adriaan van der Weel
uitgeverij: Atlas Contact


Niemand zal ontkennen dat onze moderne democratische leefwijze een product is van een brede geletterdheid. Niettemin kun je je afvragen of de hedendaagse vormen van lezen en leesgedrag dat ook voldoende kunnen blijven ondersteunen. De auteurs zien de gevaren en proberen het onheil af te wenden door de hachelijke situatie nauwgezet in beeld te brengen en hun betoog met stellingen te onderstrepen.

Wordt dit boek daarmee een simpele maaltijd met een opsomming van historische feiten en ontwikkelingen gelardeerd met voorbeelden, of krijgen we hier een verrassingsmenu voorgeschoteld dat ontaardt in een copieus, toekomstgericht diner waar je nog een tijdje op kunt teren?
Wat mij betreft is het een mix tussen deze twee geworden. Een voorliefde lijkt uit te gaan naar het illustreren van de soms al te theoretische kost met bevindingen van vooral mannelijke schrijvers, dichters en filosofen. Dat daarvoor nogal eens –héél verleidelijk- lange zijpaden worden bewandeld is all in the game, maar draagt tegelijkertijd bij aan het breder in kaart brengen van het mondiale fenomeen van de toenemende leesachterstanden.
Toch zou je, wat vilein misschien, deze illustraties niet louter als onderstreping van wat beweerd wordt kunnen zien, maar ook als een voorbode van de manier waarop de latere digitale ‘afleiders’ ongevraagd ons leesscherm bezoeken.

Een boek als dit, met een zeer uitvoerige en grondige beschouwing over de impact van lezen, laten lezen en gelezen worden, zou niet misstaan als verplichte kost voor een aanstaand historicus, letterkundige of archivaris (m/v). De doorwrochte, goed gedocumenteerde populair wetenschappelijke uitgave met persoonlijke ontboezemingen van uiteenlopende culturele kopstukken, geeft een compleet overzicht van de ontwikkeling van het lezen tot en met die van het mediatechnologisch landschap.
Omarmt hiermee ook de uitgeverij de waarschuwing van de auteurs om de ontstane situatie in het ‘long-form’ lezen te begrijpen en het onheil van vervlakking daar waar zij kunnen af te wenden, of speelt zij eerder om marketingtechnische redenen juist in op dit fenomeen door vaker verkorte teksten en samenvattingen te publiceren?

Naar een boek over wat ikzelf veel en graag doe namelijk lezen, was ik erg benieuwd. Kunnen we de bedreigingen die op de loer liggen weerstaan? Ondergraaft misinformatie op den duur ons democratisch bestel? ìk hoef niet overtuigd te worden van het belang van lezen voor de kritische burger, maar beleids- en opiniemakers wel. Wat kunnen we van hen verwachten in een land waarin iedereen zowat alles kan roepen en schrijven, en waar alles waar is ?
Op de omslag prijkt een klassiek beeld van de lezende mens die geïnspireerd wordt door wat hij/zij leest. Op de achterkant zijn de makers cq de auteurs weergegeven. Hebben die hun speciale voorkeur voor ‘longform-reading’ en ‘diep lezen’ eerder al niet duidelijk genoeg geuit, dan klinkt dit wel door in de stellingen die zijn opgenomen. Want discussie over de aanpak van de ongebreidelde uitwassen van ‘nieuwlichterij’ moet, maar handhaving van verworvenheden is vele malen beter…. Gelukkig zijn we al vertrouwd met die hybride situatie en kan het één inmiddels niet meer zonder het ander: na(ast) de laptop komt het boek. En dat zal -alle trends ten spijt- vast nog wel even zo blijven.
Om de inhoud èn de titel van het boek in het huidige tijdsbeeld recht te doen, was een afbeelding van figuren met minstens ’n beeldscherm op de achterflap, misschien toch wat uitnodigender geweest.

Margot Mombers dd 18 mei 2022