Voor even, een betoverende periode van geluk

Alles wat had kunnen zijn is de tweede roman van de Nigeriaanse schrijfster Ayobami Adebayo . Dit boek bereikte de longlist van de Booker Prize 2023 en is het eerste boek van de maand (september 2023) van Hebban. In 2017 verscheen haar debuut roman, Stay with me (Blijf bij me). Beide boeken werden vertaald door Elvira Veenings.

Het boek begint met een korte scene waarin de naaister Caro een uitnodiging krijgt voor een lezing over de komende verkiezingen.
Daarna verplaatst het verhaal zich naar Eniolá, We maken kennis met hem in een indrukwekkende scene waarin hij op de markt probeert een krant te kopen voor zijn werkloze vader, zodat die kan zoeken naar vacatures. Dit begin zorgt dat je meteen gaat meeleven met de jongen. Hij gaat naar een privé school in een niet nader genoemde stad in Nigeria. Zijn vader is zijn baan als geschiedenisleraar kwijt geraakt en het gezin heeft de grootste moeite om de geld bij elkaar te krijgen voor huur, voedsel en schoolgeld. Eniolá verdient wat bij als klusjesjongen voor de naaister Caro. Zijn ambitie is om de middelbare school af te maken en een baan te vinden als technicus. Hij denkt dat dat een baan is die hij nooit zijn werk zal kwijtraken en altijd voor inkomsten zal zorgen.

Het andere perspectief is dat van Wúràọlá, een jonge arts in opleiding uit een welgesteld milieu. Het werk in het ziekenhuis is een belangrijk aspect van haar leven. Naast haar familie heeft zij heeft een vriend en wordt door haar moeder met zachte dwang richting huwelijk gedwongen, ze is immers al bijna 30! Als lezer krijg je goed inzicht in de verplichtingen van dochters in de Nigeriaanse samenleving.

Ogenschijnlijk leven deze twee families totaal langs elkaar heen in dezelfde stad. Dit beeld wordt versterkt doordat de hoofdstukken afwisselend zijn geschreven vanuit het perspectief van Eniolá en Wúràọlá. Het verhaal komt traag op gang, de schrijfster neemt uitgebreid de tijd om de levens van beide hoofdpersonen en de familieleden te beschrijven. Door de wisselingen bleef ik wel doorlezen omdat ik nieuwsgierig was wanneer en hoe ze elkaar zouden tegen komen. Het duurt een tijdje, tot na 2/3 van het boek, dat er spanning in het verhaal komt, doordat beide hoofdpersonen een beslissende stap in hun leven nemen.

De schrijfster heeft beide tegengestelde persoonlijkheden goed uitgewerkt in beschrijvingen en in taalgebruik. In de loop van het verhaal blijkt dat er ondanks de verschillen ook overeenkomsten zijn in hun levens. Zowel beide moeders, als Eniolá en Wúràọlá, als hun beider zusjes Bὺsólá en Mótárá zoeken naar het vormgeven van hun persoonlijkheid. Ze hebben een bepaalde identiteit voor ogen en proberen die te bereiken, maar worden beperkt door (gebrek aan) geld en tradities. Eigenlijk zijn ze allemaal naar een betoverende periode van geluk, voor even.

Als tegenhanger van de gebeurtenissen in de gezinnen, wordt de invloed van de politiek in alle lagen van de Nigeriaanse samenleving gaande weg steeds duidelijker. Daarmee brengt de schrijfster een extra laag in het verhaal. Het boek rondt af op de plek waar het verhaal begon, in het atelier van Caro.

Het verhaal is gemakkelijk leesbaar. De schrijfster probeert iedereen zijn eigen stem te geven, Eniolá en zijn familie praten wat minder vloeiend, Wúràọlá en haar familie juist in mooie vlotte zinnen. In beide families worden regelmatig Yoruba uitdrukkingen gebruikt, uit de context is de betekenis af te lezen. Juist dit soort details geeft de sfeer van het roman goed weer. Het was een plezier om kennis te maken met een voor mij onbekende cultuur.