Fred Astaire danst met zijn schaduw in roman over identiteit

Twee zevenjarigen met dezelfde bruine huidskleur tussen de blanke meisjes op dansles. Dat moeten wel vriendinnen worden. De naamloze hoofdpersoon heeft helaas platvoeten en geen talent. Haar vriendin Tracey barst van het danstalent en weet het tot een heuse dansopleiding te schoppen.

Beiden wonen in armoedig Noordwest-Londen. In de sociale woningbouw waar de meeste gezinnen vaderloos zijn en de moeders niet naar ouderavonden gaan. Die geven hen te veel het gevoel dat ze op het matje geroepen worden. Net als vroeger. “School bleef een plek waar ze vernederd konden worden. Het enige verschil was dat ze nu volwassen waren en niet gedwongen konden worden er te komen.” Er heerst een uitzichtloosheid in deze tachtiger jaren die mensen proberen te verhullen met glimmende kleren en schoenen op afbetaling. De moeder van de ik-persoon is weliswaar arm en onontwikkeld, maar vastberaden het daar niet bij te laten. Met zelfstudie en discipline werkt deze Jamaicaanse zich op tot gekozen politica. Tracey lijkt de armoede te ontsnappen via haar danstalent, maar de ik-persoon is degene die uiteindelijk wegkomt, door een toevallige ontmoeting met een superster.

Swing time van Zadie Smith (1941) gaat heen en weer in de tijd terwijl de ik-persoon vertelt over haar jeugd en haar latere leven als assistente van Aimee, een Madonna-achtige Australische zangeres. De hoofdstukken over haar jeugd in Londen zijn levendig en boeiend. Daar waar het leven met superster Aimee wordt beschreven, krijgt de roman af en toe iets gekunstelds. Je krijgt het gevoel dat sommige scènes of personages in de roman gestopt zijn om iets duidelijk te maken. Zo gaat de ik-persoon voor Aimee naar Afrika, waar deze in een arm land met dictator een meisjesschool in een dorpje sticht. Ze verwacht zich hier thuis te voelen, het zijn tenslotte haar eigen zwarte wortels die hier liggen. Maar voor de inwoners van het dorp is ze een blanke toerist in een kaki-broek, die halve dagen op bed ligt en vrij nutteloos is.

Hoewel de hele roman in de ik-persoon geschreven is, is de hoofdpersoon degene die we het minst leren kennen. Ze is bruin en heeft sproeten en platvoeten, maar meer van haar uiterlijk zien we niet. Ze lijkt weinig eigen wil of ambitie te hebben en laat anderen bepalen welke richting haar leven op gaat. Ze deinst als het ware mee op de golven die anderen veroorzaken. Een van haar weinige zelfstandige daden is er een van verzet tegen de ambities van haar moeder, als ze een weinig uitdagende studie aan een middelmatige universiteit aan de kust kiest.

Hoewel het verhaal soms gekunsteld aanvoelt en het hoofdpersonage van zichzelf weinig interessants heeft, is Swing time als geheel een prachtig geschreven en boeiende roman. Zadie Smith roept vragen op over identiteit, ras, cultuur en levensvervulling. Word je bepaald door je kleur? Je sociale klasse? Je geboorteplaats? Je vrienden? Kun je je hieraan onttrekken? Kun je je leven veranderen? En wat als het niet lukt?

De proloog bevat een scène die rond het einde van de roman speelt. De ik is weggestuurd om iets wat ze gedaan heeft, maar wat is niet duidelijk. Ze loopt doelloos in Londen en ziet toevallig een scène uit de film Swing time. Een zwart geschminkte Fred Astaire danst met drie schaduwen. De schaduwen kunnen hem niet bijhouden en geven het op. “Er werd iets ontrafeld, een waarheid blootgelegd; dat ik me altijd aan het licht van anderen had proberen te verbinden, dat ik nooit licht van mezelf had gehad. Ik ervoer mezelf als een soort schaduw.”