Schuld, boete, vriendschap en verraad in voorspelbare roman

Wat is vriendschap als die op schuldgevoel is gebaseerd? Dat is een thema in Vrije val van Anne Neijzen (1963). Suzanne blikt tijdens een treinreis naar Parijs terug op haar leven en haar vriendschap met Lize. Die kent ze sinds ze haar broertje opjutte om sneller te fietsen waarna die een ongeluk veroorzaakte. Daardoor raakte Suzannes vader verlamd. Haar moeder wil vervolgens dat Lize en haar broertje elke zondagmiddag langs komen. Maar ook Suzanne voelt zich schuldig, het komt door haar dat haar vader daar liep.

Suzannes vader vat sympathie op voor Lize en dwingt de meisjes vriendinnen te worden. Deze vriendschap is hiermee vanaf het begin gebaseerd op een giftige cocktail van schuld, boete, rivaliteit en intense verbondenheid. Die uit zich na jaren in een gezamenlijke galerie en kunstproject. Suzanne beheert de galerie en is de regelneef, Lize de kunstenares. Maar de kunst komt voort uit gesprekken waarin ze voor elke expositie een andere emotie ontleden. Naakt verlangen, naakt verdriet, naakte woede en meer passeren de revue.

Het is geen makkelijke, onvoorwaardelijke vriendschap, blijkt uit Suzannes terugblik.

“Soms voelde ik me een spin, waarvan ze een voor een de pootjes uittrok totdat er alleen nog maar een kronkelend bolletje overbleef.”

Intussen trouwt Suzanne met de kalme Lukas en heeft Lize relatie na relatie. In 1992 kiezen ze als onderwerp naakte liefde en op 4 oktober van dat jaar stort er een vliegtuig neer in de Bijlmermeer. Een gebeurtenis die de levens van de vriendinnen rechtstreeks raakt, op een manier die ze nooit verwacht hadden. Maar de hints die Suzanne in haar terugblik al geeft en de sfeer die geschetst wordt, maken het voor de lezer wat minder onverwacht. Dat maakt de roman ondanks de makkelijke schrijfstijl en de prachtige dialogen, toch te voorspelbaar om echt te boeien.

Suzanne is een harde werker. In een interview beschrijft Neijzen haar als het type 3 binnen de enneagram-theorie waar ze als coach mee werkt. De succesvolle werker. Lize is type 4, de individualist en romanticus. Dit legt meteen de vinger op de zere plek in deze roman. De personages voelen niet als mensen, maar als bedenksels in een structuur. En hoewel met name Suzanne pijnlijk geloofwaardig en invoelbaar laat zien waar een vriendschap als deze toe leidt, blijven Lize en Lukas clichématige personages.

Drie jaar na de ramp gaat Suzanne met de trein naar Parijs. Ze dwingt zichzelf tijdens de minutieus beschreven reis haar eigen levensverhaal chronologisch te vertellen. Dit levert soms wat ongemakkelijk lopende stukken tekst op.

“Terug dus in de tijd: de periode vanaf ons afstuderen tot aan het overlijden van mijn moeder. Maar eerst koffie.”

De terugblik gaat vooral over haar relatie met Lize, waarbij lang onduidelijk blijft waarom de vriendschap blijkbaar verbroken is.

De functie van de Bijlmerramp in dit verhaal is ingenieus en pijnlijk. Voor Suzanne komt hij wel goed uit, deze ramp, hij biedt haar een mogelijkheid om haar gezicht te redden. Dit is zo menselijk, zo de ‘naakte waarheid’ onder haar façade, dat het jammer is dat Neijzen de andere personages niet even goed heeft getekend. Vrije val documenteert een verstikkende vriendschap en het verraad hiervan, maar laat het net te weinig voelen.