Een diepe duik in een beklemmend gezin

'Lydia is dood. Maar dat weten ze nog niet.' Zo begint de alwetende verteller in Wat ik nooit eerder heb gezegd het verhaal, om vervolgens in te zoomen op moeder Marilyn die zoals altijd Lydia's natuurkundehuiswerk en een geslepen potlood klaar heeft gelegd naast haar schaaltje conflakes. Dit in- en uitzoomen, van verhalend naar persoonlijk geeft elk karakter in het boek zijn of haar eigen stem en waarheid. Tussendoor strooit de verteller met extra informatie, om vervolgens weer langzaam maar ongenadig af te dalen naar de persoonlijke ellende van de personages en laat zien wat zich onder de oppervlakte bevindt in het op het eerste gezicht liefdevolle gezin van de familie Lee.

In de nacht van 2 op 3 mei 1977 verdrinkt Lydia Lee, 16 jaar, in het meer vlakbij haar ouderlijk huis in het rustige universiteitsstadje Middlewood. Dat is het vertrekpunt van de roman, die de levensgeschiedenissen van het gezin volgt en laat zien hoe Lydia's dood hier bijna dwingend uit voortkomt. Een gemengd gezin, met een Chinese vader en een Amerikaanse moeder, in een volledig blanke stad. Naast een familiegeschiedenis geeft de roman een tijdsbeeld van een Amerika waar de rassen nog gescheiden zijn en vrouwen achter het aanrecht horen.

Er zelf bij willen horen, of juist anders willen zijn en de wensen die ouders hierdoor koesteren voor hun kinderen vormen het centrale thema van deze roman. Vader James, die als Chinese professor college geeft over cowboys, wil niets liever dan erbij horen.  "Bij James, bij wie er jaren van ongegeneerd gestaar in zijn rug prikken, alsof hij een dier in de dierentuin is, en jaren van gemompel op straat – spleetoog, poepchinees, ga naar huis – in zijn oren zoemen, heeft ‘anders’ altijd als een brandmerk op zijn voorhoofd gestaan, als een blazoen tussen zijn ogen. (…) Maar voor Marilyn was ‘anders’ iets heel anders geweest." Marilyn wilde studeren, arts worden en was aardig op weg toen ze James leerde kennen, zwanger werd en snel moest trouwen. Als moeder met een gezin lukt het haar niet om haar voor die tijd uitzonderlijke ambitie waar te maken. Ze probeert het nog even, loopt weg en laat haar kleine kinderen Nathan en Lydia zonder enige uitleg achter bij haar man om alsnog haar diploma te halen. Maar opnieuw blijkt ze zwanger en zonder diploma keert ze terug naar haar rol als huismoeder. Geknakt in haar eigen ontwikkeling stort ze zich op haar dochter Lydia, die koste wat kost een ander, beter leven moet krijgen. Marilyn wil niets liever dan dat haar dochter arts wordt en Lydia wil niets liever dan haar teruggekeerde moeder behagen. Zo leven ze in een wurgende omhelzing die het gezin beheerst en van Nath en Hannah stille toeschouwers maakt. Tot Lydia niet meer wil en zich ongemerkt afkeert van alles wat haar moeder voor haar wil.

Wat ik nooit eerder heb gezegd verweeft emoties en geschiedenis. Het is alleen jammer dat Celeste Ng haar alwetende verteller soms wat erg veel laat uitleggen. Daardoor ligt de moraal er zeker aan het einde van de roman wat al te dik op. Lydia blijkt besloten te hebben te stoppen met haar zelfopoffering en voor een eigen leven te kiezen. Maar eerst moet ze een daad stellen, die helaas betekent dat ze als niet-zwemmer in diep water stapt. Het einde van de roman is hierna weinig overtuigend, half open en half happy end. Een sterk geschreven roman, die een prachtig beeld schetst maar een sterker einde verdient.