Hoelang blijf je knokken?

Als Booker Prize-winnaar Bernardine Evaristo lovende woorden over je eerste boek uitspreekt, dan mag je wel spreken van een geslaagd debuut. Dit bereikte de Britse schrijfster Natasha Brown. Haar novelle Bijeen oogstte lovende kritieken in het Verenigd Koninkrijk. De Nederlandse vertaling is van Nadia Ramer.

Bijeen is een boek over maatschappelijke tegenstellingen: vrouw vs. man, zwart vs. wit, oud geld vs. nieuw geld, uiterlijke schijn vs. harde werkelijkheid. We volgen de gedachten van een naamloos hoofdpersonage, een vrouw van kleur die het ver heeft geschopt in het Londense bankwezen. Ogenschijnlijk heeft ze haar leven goed voor elkaar, zowel op professioneel als op relationeel gebied. Haar vriend en collega’s hebben echter geen idee hoeveel innerlijke strijd er achter dit uiterlijke succes schuil gaat. Een angstaanjagend bericht over haar gezondheid zet haar verder aan het denken over haar succes en de voortdurende worsteling om dat succes vol te houden.

Als gekleurde vrouw in een mannelijke, witte wereld, krijgt de hoofdpersoon onvermijdelijk te maken met seksisme en racisme. Brown laat deze problemen zien van hun subtiele kant. In Bijeen geen scheldpartijen of geweld; in plaats daarvan zijn de mensen rond het hoofdpersonage zich van geen kwaad bewust of vinden ze zichzelf juist heel inclusief. Dit maakt het moeilijk en pijnlijk om het thema aan te kaarten, waardoor het hoofdpersonage zich onbegrepen voelt. Bovendien zit ze met een hoop opgekropte aannames over haar eigen plaats in de wereld en haar verzet tegen deze vooroordelen jegens zichzelf. Vanwege haar afkomst, huidskleur en gender voelt ze zich verplicht om een voorbeeld te zijn en om te breken met stereotypes en glazen plafonds. Ze heeft het gevoel dat ze altijd harder moet werken, meer haar best moet doen, beter voor zichzelf én voor mensen zoals zij moet opkomen. Met dit besef worstelt ze:

'Generaties hebben zich opgeofferd; zwaar werk en een nog zwaarder leven. Zo veel geleden, zo veel opgegeven, zo veel – voor deze kans. Voor mijn leven. En ik heb mijn best gedaan, heb geprobeerd de verwachtingen waar te maken. Maar na jaren worstelen, tegen de stroom in zwemmen, ben ik klaar om mijn armen te laten rusten. (…) Ik ben uitgeput.'

Hoe kan ze ontsnappen aan dit leven? Welke uitweg heeft ze uit een bestaan waarin ze zichzelf keer op keer moet bewijzen aan mensen bij wie alles vanzelf lijkt te komen? En is het benutten van die uitweg capituleren, of is het een andere vorm van kracht?

Brown heeft niet veel woorden nodig om haar thema’s scherp neer te zetten. Bijeen is een korte novelle, en zelfs op de weinige pagina’s is er ruimte voor veel witregels en korte, fragmentarische hoofdstukken – eerder gedachteflarden dan volzinnen en eerder impressies dan een coherent verhaal. Op een kwart van de novelle worden de zinnen en de alinea’s langer, neemt de beschrijving van de verhaalwereld toe en hoef je als lezer minder lege ruimtes in te vullen. Toch doet deze stijlwisseling niets af aan Browns unieke vertelstem. Ze gebruikt herhalingen voor nadruk en schakelt razendsnel tussen kantoorherinneringen, dokterspraktijkindrukken en vooruitzichten naar het jubileumfeest van haar rijke, witte schoonouders. Dialoog beperkt ze tot gesprekken die rechtstreeks met de hoofdthema’s te maken hebben. Het einde is abrupt en open, wat het moeilijker maakt om het hoofdpersonage los te laten en waardoor de onderwerpen in het boek blijven nazinderen.

Al met al is Bijeen een actueel boek dat laat zien dat we er nog lang niet zijn in ons streven naar inclusiviteit, ook al voelen we ons op dat gebied nog zo vooruitstrevend. Het boek toont de beleving van de andere kant, de voortdurende worsteling en het gebrek aan begrip. Het laat je de strubbelingen zien die onuitgesproken blijven.