Gewelddadige klassieker gered van de vergetelheid

De roman De onvermijdelijkheid van geweld had zomaar een vergeten klassieker kunnen worden. Schrijver Yambo Ouologuem (1940-2017) bracht dit boek over het door hem verzonnen Afrikaanse land Nakem al in 1968 uit (het werd in 1970 vertaald uitgebracht als Het recht van geweld). Aanvankelijk werd dit debuut van de Malinese schrijver goed ontvangen en won het de Prix Renaudot, een van de grote literaire prijzen in Frankrijk. Ouologuem werd echter beschuldigd van plagiaat van onder andere Graham Greene. Hij trok zichzelf verbitterd terug, publiceerde alleen nog twee minder succesvolle boeken onder pseudoniem en De onvermijdelijkheid van geweld dreigde van de literaire radar te verdwijnen.

Totdat Mohamed Mbougar Sarr de roman van Ouologuem opnieuw onder de aandacht bracht. In De diepst verborgen herinnering van de mens schrijft Sarr over een vergeten, maar schokkend Afrikaans boek, waarvoor hij zich heeft laten inspireren door De onvermijdelijkheid van geweld. Een mooie aanleiding voor uitgeverij Jurgen Maas om de roman uit de jaren 60 opnieuw uit te brengen, dit keer in de vertaling van Martine Woudt en Gertrud Maes en met een verhelderend slotwoord van Vamba Sherif.

De onvermijdelijkheid van geweld vertelt de geschiedenis van het door Ouologuem bedachte Nakem; een fictief land in Afrika, dat al eeuwenlang wordt bestuurd door de koninklijke familie Saïf. Het land krijgt te maken met kolonisatie door de Fransen, slavenhandel en burgeroorlogen, maar ook met een wrede monarch, Saïf ben Isaac El Héït, wiens prioriteit het vasthouden en vergroten van zijn eigen macht is. Saïf is een slimme man, die precies weet hoe hij politieke tegenstanders onopvallend aanpakt en die kolonialisten laat geloven wat ze willen geloven. Hij is ook een wrede man, die niet schroomt om de bewoners van Nakem als slaafgemaakten te verkopen als hem dat goed uitkomt en die adders op zijn vijanden afstuurt. We volgen zijn doen en laten, maar ook het liefdesverhaal tussen twee van zijn slaafgemaakten en de belevenissen van zendelingen uit Europa, zombie-achtige dwangarbeiders en een veelbelovende jongeman die Nakem verruilt voor Frankrijk.

De steeds wisselende centrale personages, de lange geschiedenis van het land in het uitgebreide eerste hoofdstuk en de steeds wisselende loyaliteiten maken van De onvermijdelijkheid van geweld een moeilijk boek om vat op te krijgen. Ook in zijn taalgebruik vergt Ouologuem veel van zijn lezers. De vaak lange zinnen staan bol van onuitgelegde lokale termen, onvertaalde kreten, zinsdelen tussen haakjes en gedachtestreepjes en personagenamen die voor de meeste Nederlandse lezers even wennen zijn.

Wie zich niet laat afschrikken door Ouolaguems stijl, komt uit bij een schokkend verhaal vol gruwelijkheden. De titel waarschuwt je al: dit is geen boek voor mensen die niet tegen bloed kunnen. Moord, geweld en verkrachting komen voorbij, maar ook mensenoffers, kannibalisme, bestialiteit en vrouwenbesnijdenis. Opvallend is hoe nonchalant Ouolaguem deze gruwelen door zijn verhaal verweeft: lang niet iedere bloedige scène zet een nieuwe gebeurtenis in gang, maakt deel uit van personageontwikkeling of levert commentaar op zijn verhaalwereld. Ouolaguem zette nadrukkelijk een Afrika neer dat niet geromantiseerd is door de exotische fantasieën van de witte bezoekers en bezetters. Hij is hier echter zo goed in geslaagd, dat het soms moeilijk is om géén partij te kiezen voor de vaak naïeve, maar goed bedoelende Europeanen, die Nakem wel even wat beschaving willen bijbrengen.

De onvermijdelijkheid van geweld is een interessant boek voor fans van De diepst verborgen herinnering van de mens die nog meer uit dat boek willen halen. Ook ervaren lezers van Afrikaanse literatuur zullen liever naar deze klassieker grijpen dan naar de reisverhalen van de zoveelste witte auteur. Lees je echter maar af en toe Afrikaanse literatuur en wil je je daar graag meer in verdiepen, dan is De onvermijdelijkheid van geweld wellicht niet de juiste plek om daarmee te beginnen.