Mysterie onder de oppervlakte

Joep Stapel is een veelzijdige schrijver. Hij schrijft gedichten, verhalen, essays, artikelen over klassieke muziek, vertalingen en natuurlijk boeken. De onzichtbare is na Kaf zijn tweede roman.

In De onzichtbare valt Bert, de alleenstaande oude kunstenaar, van de trap op zijn afgelegen boerderij. Zwaargewond belandt hij in het ziekenhuis, waar zijn zoon Alfred waakt aan zijn ziekbed. Voordat Bert vredig kan sterven, heeft hij een levensbelangrijke opdracht voor Alfred, die hij met zeer beperkte communicatiemogelijkheden op hem moet overbrengen. Zonder het hoe en waarom te doorgronden, moet Alfred doen wat zijn vader van hem vraagt. De taak neemt zijn leven over.

Aan het begin van De onzichtbare lopen we met Bert mee over zijn verlaten boerderij, maar daarmee zet Stapel zijn lezers op het verkeerde been. Het gros van het boek volgen we namelijk niet Bert, maar Alfred, die steeds meer in zijn vaders voetsporen treedt. Net als Bert ziet hij zijn gelukkige gezinsleven stuklopen vanwege een andere vrouw. Net als Bert brengt hij zijn tijd alleen door, in de afzondering van de boerderij. Hij herhaalt de vaste routines van zijn vader, draagt zijn kleding, rijdt in zijn auto, en verliest steeds meer de grip op zijn eigen rol als echtgenoot van zijn intelligente vrouw Sofie en vader van zijn eigen twee kinderen. Dat wil niet zeggen dat hij meer sympathie voor zijn vader opbrengt. Berts geheim brengt Alfred in gewetensnood.

De onzichtbare is echter veel meer dan een intiem verhaal over uiteenvallende families. Het boek zit vol uiteenlopende thema’s en symboliek. Kunst speelt een rol: van de beeldende kunst van Bert en de artistieke film van Alfreds kennis Omar tot verwijzingen naar de Griekse mythe van Hades en Persefone. Militante milieuactivisten zijn continu dreigend aanwezig op de achtergrond. Ook onderzoekt De onzichtbare verschillende vormen van communicatie, en de problemen die ontstaan wanneer de beschikbare communicatie tekort schiet.

'Communicatie was een containerbegrip, onze-size-fits-all, een ironisch woord ook, een woord dat welbeschouwd niets zei. Knipperen met je ogen, dat was communicatie. Ingelogd blijven op je eigen computer. Cookies. Geurvlaggen, gnuiven, zwijgen. Een liftje omhoog en omlaag laten gaan.'

Stapel maakt het zijn lezers niet gemakkelijk. Net wanneer we met Alfreds verhaal meeleven, trekt hij de lezer uit het verhaal door van perspectief te veranderen. We zitten plotseling in Berts jeugdherinnering of in een interview met Sofie in de toekomst. We zien de vage beelden van Omars film of lezen in lange logboekfragmenten wat zich buiten Alfreds blikveld onzichtbaar heeft afgespeeld. We stijgen zelfs op om mee te lezen met de gedachtegang van een communicatiesatelliet!

'We zweven boven het woonhuis, de stallen ertegenover, het met populieren omkranste erf. Het is een poppenhuis, een vlek in het gevlekte land dat baadt in de avondzon. De populieren werpen lange schaduwen. Verderop de grote weg. Het bos komt in beeld, strekt zich uit en krijgt een vorm.'

Stapel creëert in het begin van het verhaal veel mysterie en laat veel vragen onbeantwoord. De filmfragmenten en herinneringen werken desoriënterend, omdat we zo weinig weten. Wanneer we door middel van verschuivende perspectieven steeds meer overzicht krijgen, weten we als lezer juist meer dan de personages, begrijpen we waar misvattingen vandaan komen en zien we gevaren, die Alfred en de mensen voor wie hij verantwoordelijk is vanuit hun perspectief nog niet kunnen zien.

Stapel neemt de lezer mee naar een mysterieuze, soms droomachtige verhaalwereld, waar je de kou in je botten voelt en waar het contrast tussen het eenzame platteland en het huiselijke leven in de stad groot is. De schrijver lijkt een voorkeur te hebben voor verborgen ruimtes, onzichtbaar achter nauwe gangen of onder de grond. Hij laat je de beklemming voelen en wekt een enge sfeer zonder een overdaad aan actie. De onzichtbare is een boek om rustig tot je te nemen, beetje bij beetje in op te gaan en na afloop nog lang over na te denken.