Grootse roman over een klein stadje

Het fictieve Oostenrijkste grensstadje Dunkelblum zwijgt; de vraag is waarom. Uit schaamte? Angst voor repercussies? Loyaliteit aan oude vrienden? Zwijgen duidt op een schandaal, een geheim, een verborgen gruwel. Oudere inwoners hebben de Tweede Wereldoorlog meegemaakt, en het is geen geheim dat Oostenrijk zich bij nazi-Duitsland had aangesloten.

Eva Menasse (Wenen, 1970) is bekend om haar romans Vienna en Quasikristallen en om haar korte verhalen en essays. Naast boekschrijfster is ze journalist. Voor Dunkelblum zwijgt mocht ze de Oostenrijkse Bruno-Kreisky-Preis voor het beste politieke boek in ontvangst nemen. Menasse woont en werkt in Berlijn.

Dunkelblum is een locatie met vele gezichten. Het ligt idyllisch in de heuvels, maar de zwaar bewaakte Hongaarse grens ligt vlakbij. De authentieke huisjes en straatjes doen denken aan een rijk verleden, maar het afgebrande kasteel wijst erop dat deze bloeitijd voorbij is. Het stadje wordt bevolkt door markante bewoners. Door hun getuigenissen bij elkaar te leggen, kun je langzaam de verzwegen geschiedenis van Dunkelblum bij elkaar puzzelen.

De roman speelt zich af in het bewogen jaar 1989, wanneer de mensen van na de oorlog meer willen weten over de geschiedenis van Dunkelblum. De oudere generatie wordt kleiner en het aantal jongeren neemt toe. De flamboyante reisbureauhouder Rehberg wil een Dunkelblums museum oprichten en krijgt hulp van de intelligente Flocke Malnitz. De jonge Lowetz keert na jarenlange afwezigheid terug naar Dunkelblum om zich over de bezittingen van zijn overleden moeder te ontfermen. En wie is de vreemdeling die holocaustslachtoffers uit massagraven een waardige begrafenis geeft? Al dat gewroet in het verleden veroorzaakt ongemak bij de oudere Dunkelblumers. Een lang begraven menselijk skelet komt aan de oppervlakte. Flocke raakt vermist. Dreigbrieven duiken op in huize Lowetz. Hoe lang blijft Dunkelblums zwijgen mogelijk?

'Die mensen die het over verwerking van de geschiedenis, een museum en verzoening met de andere kant van de grens hadden, die konden zich geen van allen voorstellen hoe het toentertijd, in de oorlog en daarna, daadwerkelijk was geweest; ze wisten niet wat ze op het spel zetten als ze niet ophielden met hun intellectuele flauwekul.'

Dunkelblum zwijgt is een enorme pil van meer dan vijfhonderd bladzijdes. Had het boek korter kunnen zijn? Waarschijnlijk wel; Menasse had het oorlogsgeheim, de verdwijning van Flocke en de identiteit van de vreemdeling ook in minder tekst uit de doeken kunnen doen. Daarmee zou echter de enorme nuance verloren gaan die dit boek tot zo’n meesterwerk maakt. Menasse toont aan hoeveel facetten een herinnering uit het verleden heeft. Gewetensnood, schuldgevoel, verantwoording naar jezelf, dreiging en acceptatie komen allemaal aan bod.

De gevoelens van de personages blijven broeien. Het is uitgesloten voor de betrokkenen om hun hart te luchten: de jaren na de oorlog hebben misdaden tot een taboe gemaakt, met als gevolg dat de mensen die de jaren 40 niet hebben meegemaakt snel hun mening klaar hebben. De botsing tussen generaties en tussen intelligentsia uit de hoofdstad en de boerenbevolking in de buitengebieden van het land, is niet alleen tekenend voor Oostenrijk in 1989; we herkennen hier maatschappelijke spanningen in, die ook nu op veel plaatsen spelen.

Menasses alwetende verteller laat de gebeurtenissen voor zich spreken, zonder sentimenteel te worden. Haar droogkomische verteltoon maakt het een genot om in dit flinke boekwerk te duiken. Om optimaal van deze grootse roman te genieten, lees je het liefst het fysieke boek; niet alleen om terug te bladeren en eerdere getuigenissen van personages met nieuwe inzichten te lezen, ook om gebruik te maken van de stadsplattegrond en de woordenlijst van Oostenrijks dialect, dat vertaler Annemarie Vlaming ongemoeid heeft gelaten. Dunkelblum zwijgt is een rijke roman die de lezer spanning, mysterie, gedenkwaardige personages en maatschappelijke inzichten biedt. Ook al is Dunkelblum fictief, als je het boek uit hebt, voelt het alsof je het stadje echt hebt bezocht.