Interesse in modern India is een vereiste

Als je iets van India afweet, dan ben je bekend met het kastensysteem: de hiërarchie van sociale groepen, bepaald door afkomst. Eeuwenlang maakte dit systeem beweging door verschillende sociaal-maatschappelijke lagen onmogelijk. Tradities veranderen echter – zelfs tradities die zo zijn ingebakken als het kastensysteem. Kun je ontsnappen aan de omstandigheden waarin je bent geboren? Daarover gaat de roman Heenkomen van Pankaj Mishra. De vertaling is van Jeske van der Velden.

Hoofdpersonage Arun is geboren in een krottig dorp aan een spoorlijn. Zijn strenge vader wil hem behoeden voor de armoede van voorgaande generaties; dankzij gesjoemel met zijn papieren krijgt Arun een plaats aan de Indian Institute of Technology. De angst om ontmaskerd te worden is altijd aanwezig, maar Arun krijgt de zeldzame kans om te klimmen op de sociale ladder. Hetzelfde geldt voor zijn studiegenoten, Aseem en Virendra.

Aseem verwerft als schrijver roem en hordes vrouwen; Virendra vergaart een fortuin door middel van fraude. Aruns leven is bescheidener: na zijn studie verlaat hij de stad en trekt zich met zijn moeder terug in het bergdorp Ranipur. De komst van de mooie Alia, influencer uit een moslimfamilie, zet Aruns leven opnieuw op zijn kop. Dankzij haar leert hij de rijke, internationaal georiënteerde en politiek geëngageerde wereld van internetcultuur kennen.

Heenkomen is het tweede fictieboek van Pankaj Mishra (1969, Jhansi, India). Mishra is vooral ervaren in non-fictieboeken en essays. Dat merk je aan Heenkomen: het boek laat op een precieze, genuanceerde manier de moderne Indiase maatschappij zien. Eeuwenoude tradities komen in botsing met westerse wereldbeelden. Ook mensen uit lagere kasten geloven dankzij globalisering en digitalisering in kansen om hogerop te komen. Tegelijkertijd zijn mensen uit iets hogere milieus bang om hun schamele rijkdommen te delen en hun voorrechten kwijt te raken. Vooruitgang is mogelijk, maar het is een proces van horten en stoten, waarin een beter leven niet automatisch voor iedereen is weggelegd.

Dat de setting van Heenkomen zo interessant is, maakt het vreselijk jammer dat de personages en de plot weinig voorstellen. Van de hele vriendengroep is de conflictvermijdende Arun het personage met het minst spectaculaire levensverhaal. Het verhaal komt moeizaam op gang; na 150 pagina’s vertelt ik-verteller Arun nog steeds alleen maar globaal over zijn leven. Pas in het laatste deel, 20 bladzijdes voor het einde, komen belangrijke kennissen van Arun in botsing. Deze confrontatie raffelt Mishra dan weer merkwaardig snel af.

Als verteller maakt Arun grote sprongen door de tijd en verzuimt hij om emotionele momenten uit te diepen. Dialoog is er nauwelijks, en wanneer de personages toch met elkaar spreken, dan zijn deze gesprekken doorspekt met zinnen in het Hindi, met daarna gelukkig wel de vertaling. Zijn relaties met zijn studievrienden en familie lijken ook nooit echt warm, waardoor het je als lezer niet raakt wanneer Aseem, Virandra of Aruns moeder iets ergs overkomt.

Zelfs Aruns relatie met Alia blijft oppervlakkig. Alia is jong, stijlvol, succesvol en intelligent, maar we leren deze nagenoeg perfecte vrouw niet goed kennen. Tel daarbij op dat Arun, bijna vijftig, zich in haar bijzijn gedraagt als een onzekere puber, en je raakt als lezer nergens overtuigd van hun relatie. Het helpt ook niet dat we Alia pas over de helft van het boek tegenkomen. Het boek is geschreven als lange monoloog aan haar, waarin Arun zich richt tegen een “jou”, maar doordat we zo lang niet weten wat voor persoon de aangesprokene is, mist deze originele manier van vertellen zijn doel.

Voor de personages en de plot hoef je Heenkomen niet op te pakken. Wie echter graag leert over de moderne Indiase cultuur, beschreven van binnenuit, heeft aan Heenkomen een interessante leeservaring. Mishra analyseert het land en de inwoners grondig, zonder de mindere kanten te verbloemen. Als je het boek uit hebt, dan ben je hoe dan ook een stuk wijzer over dit immense en intrigerende land en zijn inwoners.