Facetten van schuld

Wanneer is iemand schuldig? Hoe zwaar weegt medeplichtigheid? Waar houdt de ene verantwoordelijkheid op en begint de andere? Kan een dader tegelijk ook een slachtoffer zijn? Schuld en schuldgevoel zijn concepten die vele kanten hebben, zo toont Alban Mik (1990) aan in zijn debuut Tegen beter weten in. Wanneer Mik geen fictie schrijft, is hij rechtsfilosoof aan de Universiteit Leiden.

Tegen beter weten in is een verhalenbundel met daarin veertien verhalen van maximaal elf bladzijdes rond het thema schuld. Zo zien we een man die jaren geleden een jongen heeft beschermd die in elkaar werd geslagen, maar zelf de eerste klap heeft uitgedeeld. Een jongen die een ander voor de trein duwt, nadat hij is geïnspireerd door een onschuldige ongeremde daad van een kennis. Een man, die terugkijkt op de keren dat hij willekeurige vrouwen met een spuit heroïne heeft belaagd. Een caféganger, die een lastige dronken gast naar buiten werkt, waarna de andere aanwezigen hem op zijn harde aanpak aanspreken. Het zijn losstaande verhalen, die elkaar nergens raken, maar door het doorlopende thema toch een eenheid vormen.

In deze bundel behandelt Mik zware thema's. Zelfmoord, geweld, dwangmatige gedachten en trauma's komen allemaal voorbij. Mik weet zich echter te beheersen, schrijft zonder sensatie, maar met verfijnde innerlijke monologen. Of hij nu in de eerste of in de derde persoon schrijft, hij werkt de gedachtegangen van zijn personages altijd tot in detail uit, met goed te volgen stappen, vooral bij de personages die juist niet sympathiek zijn en met wie je je niet wil identificeren.

Miks vertelstijl is helder, maar zeker niet saai. Hij weet in een paar zinnen een sfeer neer te zetten, of dat nu een avond in Amsterdam is, een uitstapje naar een provinciestadje of een eenzaam moment op een hoog balkon. Aan het einde van de bundel worden zijn vertelperspectieven wat experimenteler; daar lezen we een gesprek waarin slechts van één spreker de woorden worden weergegeven, dagboekfragmenten van een stervende man en een groep anonieme gevangenen die samen één verteller zijn. Het korte verhaal leent zich prima voor deze onconventionele vertelvormen, vooral nadat Mik je al met wat gemakkelijker leesbare verhalen zijn proza in heeft geloodst.

Het meest knappe aan Tegen beter weten in is echter toch steeds weer een nieuwe invalshoek op het thema schuld. Ondanks het feit dat alle verhalen om hetzelfde onderwerp draaien, valt Mik niet in herhaling, voegt hij ieder standpunt weer een nieuwe kijk toe en houdt de schrijver de lezers bij de les. De misdaden en morele dilemma's in de bundel zijn zelden zwart-wit – sterker nog, van sommige vraagstukken in het boek zie je niet dat er een schuldvraag om de hoek komt kijken, tot het moment dat het verhaal je erop wijst. Hoe schuldig ben je uiteindelijk wanneer je de bondscoach bij verlies van de voetbalwedstrijd door de tv uitscheldt, of wanneer je 's avonds dezelfde richting uit moet als de vrouw die voor je loopt?

Hou je van heldhaftige personages met wie je kunt meeleven, dan is Tegen beter weten in niet jouw boek. Miks debuut is een verhalenbundel voor lezers die aan het denken willen worden gezet, voor lezers op zoek naar originele invalshoeken en lezers die graag over ethiek filosoferen. Het is geen boek om je in te verliezen en bij weg te dromen, maar wel een boek om nog vaak aan terug te denken en met andere lezers het gesprek over aan te gaan.

Wil jij ook meer en leuker lezen? Lees dan dit boek voor de Hebban Reading Challenge van 2024!

Vink er bijvoorbeeld de volgende checklistcategorieën mee af: 'Lees een denkend boek' en 'Lees een duister boek'. Meedoen kan via Hebban.nl/challenge.