Een leven lang over je schouder kijken
Met deze weemoedige wandeling door het verleden begint Vrienden, de derde roman van Hisham Matar (1970). Behalve romans schrijft Matar ook memoires, essays en prentenboeken. Met Vrienden sleepte Matar een longlistnominatie voor de Booker Prize in de wacht en won hij de Orwell Prize for Political Fiction. De Nederlandse vertaling is van Manik Sarkar.
Vrienden is het levensverhaal van verteller Khaled, die we leren kennen in een lange reeks terugblikken. Khaled is geboren in Benghazi, Libië, als zoon van een schooldirecteur. Zijn leergierigheid trekt hem naar Edinburgh, waar hij zich stort op zijn studie. Op een dag vraagt zijn studiegenoot Mustafa hem mee naar een demonstratie bij de Libische ambassade in Londen. In het verre Libië staan mensenrechten op het spel: de dictator Khadaffi laat journalisten, schrijvers en andere critici van zijn regime ombrengen. Het spannende tripje naar Londen van Khaled en Mustafa vindt plaats op 17 april 1984: de dag waarop er vanuit de ambassade wordt geschoten op de mensenmassa en politieagente Yvonne Fletcher om het leven komt.
Khaled en Mustafa raken gewond in de schietpartij en belanden in het ziekenhuis. Ineens bestaat er een medisch dossier over hen, dat zwart op wit bewijst dat de jongens het protest tegen Khadaffi hebben bijgewoond. Vanaf dat moment slaat de angst toe. Ze kunnen niet terug naar Edinburgh, waar iedere Libiër een mogelijke aanhanger van Khadaffi is en hen kan uitleveren. Bij ieder telefoontje naar zijn familie vermoedt Khaled dat er iemand meeluistert. Terug naar zijn ouders en zus kan hij niet meer: zodra hij voet in zijn oude thuisland zet, moet hij voor zijn leven vrezen.
Toch wennen de angst en de heimwee: Khaled bouwt een leven op als leerkracht in Londen en Mustafa verdient zijn geld als makelaar. Ze sluiten vriendschap met Hosam, een eveneens Libische schrijver. Toen hij nog als jonge jongen bij zijn familie in Benghazi woonde, heeft Khaled ooit een kort verhaal van Hosam op de radio gehoord, dat grote indruk op hem heeft gemaakt, waardoor hij als volwassene direct een verwantschap met de schrijver voelt. De vrienden hebben alle drie hun eigen kijk op de situatie in Libië, maar hun gedeelde geschiedenis zorgt voor een hechte band tussen het drietal. De Arabische Lente in 2011 schudt de verhoudingen op: wie blijft in Groot-Brittannië, wie keert terug naar Libië, en met welk doeleinde?
Vrienden is geen verhaal over heldendaden. Khaled probeert slechts zijn leven te leven, zonder steeds over zijn schouder te hoeven kijken. Hij is een schrijver, een denker, een leraar, niet iemand die de loop van de geschiedenis verandert. Hij documenteert slechts wat hij waarneemt. Dat maakt de roman soms wat traag. Vooral in het middengedeelte, tussen de schietpartij bij de ambassade en de opstanden decennia later, gebeurt er weinig. Dat geeft niet: Vrienden lees je niet voor de actie, maar om te begrijpen hoe iemand leeft die niet naar huis kan, die van internationale student verandert in politieke vluchteling, puur omdat hij op het verkeerde moment in de verkeerde kringen is gezien.
Hisham Matar weet waar hij het over heeft. Vrienden is weliswaar geen autobiografie, maar ook Matar komt uit een Libische familie die kritisch was op het regime van Khadaffi en daarom het land moest ontvluchten. Net als zijn personage Khaled heeft ook Matar een thuis gevonden in Londen. Met zijn literatuur vermengt hij fictie en geschiedenis en maakt hij inzichtelijk met wat voor angsten, maar ook hoop en vriendschappen Libische immigranten door het leven gaan.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Marieke
Gesponsord
Als Jolenes helikopter crasht in Irak, moet ze terugkeren naar het huwelijk en gezin dat ze onder hoogspanning achterliet. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.
Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.
In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips.
Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips.
Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips
Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips.
Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.
De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips.
Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips.
Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips.
Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips.
Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips.
Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips.
Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips.
Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips.
In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips.
Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips.
Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.
Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips.
Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips.
Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.
In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips.
Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.
Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips.
