Een mooie afsluiting van een trilogie

De Duitse schrijfster Carmen Korn (1952) schreef een trilogie waarbij ze zich liet inspireren door verhalen van vrouwen in haar eigen familie. Ze deed daarnaast veel onderzoek naar de geschiedenis van de 20e eeuw en verwerkte dat in deze serie over vier vrouwen en hun familie en vrienden. Na Dochters van een nieuwe tijd (2020) en Tijd om opnieuw te beginnen (2020) is er nu het derde en laatste deel De tijden veranderen (2021). De vertaling is van Olga Groenewoud.

In het eerste deel van de trilogie leerden we Henny, Lina, Ida en Käthe kennen. Ze waren toen jonge vrouwen vol ambitie van rond de twintig. Met hen kwamen de mannen in het verhaal en de vele vrienden en kennissen die ze leerden kennen. We volgden hun leven gedurende een periode van 30 jaar. Het tweede boek is een vervolg in hetzelfde stramien van vier hoofdpersonages en hun lief en leed in de naoorlogse jaren in Duitsland. In het laatste deel De tijden veranderen worden de jaren '70 tot en met '90 besproken. De vier vriendinnen en hun mannen zijn niet meer jong en de nieuwe generatie (kinderen en kleinkinderen) spelen nu een grote rol. Doordat de verhalen doorlopen in de drie boeken zijn ze niet geschikt om los van elkaar te lezen.

De opbouw is net als in de voorgaande delen chronologisch en de tijdsprongen zijn groot. Die variëren van twee maanden tot een paar jaar. De hoofdstukken zijn vrij lang en staan gelijk aan een bepaalde periode (bijvoorbeeld november 1985) waarin alle personages aan bod komen. Dat is prettig, want als lezer ben je inmiddels zo verweven met alle families, dat het volgen van hun levens verslavend werkt. Een nadeel hiervan is dat het fragmentarisch leest en het oppervlakkig blijft. Er wordt kort verteld wat er is gebeurd of wat er nu gebeurt door middel van dialogen, in combinatie met beschrijvingen van hoogtepunten uit de geschiedenis. Zo komt onder andere de opkomst van AIDS aan bod, evenals de pil, de terreurorganisatie RAF, de ramp in Tsjernobyl en de val van muur, vaak mooi verweven, maar niets wordt echt uitgebreid beschreven. De wijze waarop de personages met elkaar omgaan en praten is realistisch en herkenbaar en maakt dat je door wilt lezen. Het tempo ligt hoog, net als de dosis informatie en dat is soms wat veel, maar het werkt wel.

Dat het een laatste deel is, is te merken. Uitgezette lijntjes uit de eerste twee delen krijgen een vervolg en worden zo mogelijk afgerond en onvermijdelijk moeten we als lezer afscheid nemen van geliefde (en minder geliefde) personages. Dat de vriendinnen Henny, Lina, Ida en Käthe en hun families zo eigen zijn geworden is te danken aan de wijze waarop Corn haar verhalen heeft geschreven en de personages ‘echt’ heeft gemaakt waardoor ze zijn gaan leven. Door gebruik van veel diversiteit in haar personages is het een afwisselend geheel en spiegelt het aan de werkelijkheid. Het komt over als een soap, kort maar krachtig waarbij we alle lief en leed meekrijgen die deze mensen meemaken en dat is veel. Na drie boeken zijn de personages vertrouwd geworden en het verlies van enkelen van hen raakt de lezer dan ook. Het eindigt bij de millenniumwisseling en rondt zo een eeuw van verhalen en geschiedenis mooi af.

De tijden veranderen beschrijft hoe een land en de mensen veranderen met de tijd. Ouder worden is onvermijdelijk en de volgende generatie neemt het over. Nieuwe technieken en inzichten zorgen voor veranderingen, soms ten goede, soms wat minder goed. Het boek laat zien hoe belangrijk familiebanden zijn naast vriendschap en vertrouwen. Geluk en verdriet gaan hand in hand en samen komt men verder.

Een mooie afsluiting van een trilogie over gewone mensen in een veranderende tijd dat een duidelijk beeld geeft van het leven in een eeuw vol geschiedenis.