Een indrukwekkend stukje Nederlandse geschiedenis

Jeroen Thijssen (1959) is schrijver van zowel fictie als non-fictie boeken. Hij studeerde journalistiek en geschiedenis, is journalist bij dagblad Trouw en werkte daarnaast ook voor de tv-programma’s Kassa en Dit is de dag.

Veertien jaar geleden werd zijn non-fictie boek Het verborgen dorp (2005) uitgegeven. Nadat het boek uitverkocht raakte, leek het daarbij te blijven. Maar het verhaal liet Thijssen niet los en hij ontdekte nieuwe informatie over het dorp. Getuigen die hij eerder niet had kunnen spreken meldden zich en er kwam extra informatie beschikbaar over de onderduikers, in de vorm van het archief van de heer Von Baumhauer (Nationaal archief), dat in 2010 openbaar werd. Ook de tijdsgeest veranderde in deze veertien jaar; er is nu meer aandacht voor het verzet in de Tweede Wereldoorlog. Het resultaat is een bewerkte uitgave van het boek uit 2005 met de titel Het verscholen dorp.

In de bossen tussen Vierhouten en Nunspeet werd in 1943/1944 een onderduikplek voor joden en andere vluchtelingen gecreëerd, om hen aan uitzetting door de Duitsers te laten ontkomen. Wat begon met een kleinschalige opvang van onderduikers in leegstaande vakantiehuisjes en een boerderijgedeelte, werd uitgebreid naar een keet en een woonwagen in het bos. Afgeschermd door het bos waren deze plekken onzichtbaar en veilig. Maar de stroom onderduikers groeide en de woonruimte was beperkt. Handige mannen begonnen wanden van boomstammen te maken, welke grotendeels in geulen in de grond werden geplaatst. Een dak voorzien van plaggen leverde primitieve huizen op, half verscholen in de grond. 

Een van de initiatiefnemers is de heer Eduard Von Baumhauer, die een deel van een huis huurde op de Pas-op weg voor de opvang van onderduikers. Deze advocaat uit Amsterdam bewoonde tijdens de oorlog met zijn vrouw hun tweede huis op de Veluwe. Het werd een uitvalsbasis voor het verzet, waarbij Von Baumhauer veel geld investeerde. Samen met de nabij wonende Opa Bakker en Tante Cor, die zich ook bezighielden met de opvang en de verzorging van onderduikers, was het een geoliede machine. Tot oktober 1944 waren de onderduikers veilig in deze bossen, maar ze werden per ongeluk ontdekt. De grootste groep kon vluchten, acht van hen helaas niet; zij werden ter plekke door de Duitsers gedood. Na ontdekking zijn de verscholen woningen direct door de Duitsers vernietigd. In de bossen van Vierhouten zijn enkele hutten nagebouwd als monument voor het verzet en de omgekomen onderduikers.

Het verscholen dorp is een indrukwekkend stukje Nederlandse geschiedenis dat niet heel bekend is. Jeroen Thijssen draagt met zijn gelijknamige boek bij aan het bewaren van de herinnering aan deze unieke plek en periode. Het boek is een reconstructie in de vorm van een documentaire en leest ook als zodanig. Het begint met een kennismaking met de mensen die hun leven waagden door zich te aan te sluiten bij het verzet en de organisatie ervan. Dit deel is wat taai om doorheen te komen. Daarna wordt het boek interessanter en leest het makkelijker. De opvang van en de zorg voor de Joodse onderduikers (later ook studenten, piloten en zelfs een gedeserteerde Duitser) worden uitgebreid beschreven.

Het boek geeft een goed beeld van het leven van de onderduiker en verzetsmedewerkers op deze bijzondere plek. Op het hoogtepunt waren er zeker 80 onderduikers die werden geholpen aan onderdak, kleding en eten. Naarmate het boek vordert, blijkt dat de gemoederen soms hoog opliepen. Zowel tussen de onderduikers, als tussen de mensen van het verzet onderling. De angst om ontdekt te worden en de acties van zowel de Duitsers als het verzet zijn goed uitgewerkt, waarbij de spanning voelbaar is en het boek leest als een thriller.

Het verscholen dorp is een waardevol, indrukwekkend en leerzaam document over de geschiedenis van een unieke plek voor onderduikers in de bossen bij Vierhouten tijdens de Tweede Wereldoorlog.