Feit en fictie en de verweving ervan in een roman

Elsbeth Etty (1951) is Nederlandse neerlandica, literair recensente en columniste. In 2008 ontving ze de Anne Vondelingprijs voor politieke journalistiek. Maarten ’t Hart werd 25 november 2019 vijfenzeventig jaar. Tevens kwam er een nieuwe roman van hem uit (De nachtstemmer) en werden drie romans herdrukt (Ik had een wapenbroeder, De droomkoningin en Onder de korenmaat). Elsbeth Etty herlas het complete oeuvre van ’t Hart, wat de basis werd voor Minnebrieven aan Maarten.  

Tijdens het samenstellen van dit boek onderhield ze een uitgebreide correspondentie met hem en sprak hem regelmatig. Hier kon ze alle vragen stellen die ze had en haar visie met hem delen. Het boek mocht van ’t Hart geen biografie worden, zodat Etty voorstelde om in hun gesprekken in te gaan op ‘het al dan niet zelfgeschapen beeld dat van hem bestaat, zijn innerlijke conflicten, het autobiografische karakter van zijn werk, zijn publieke persoonlijkheid, zijn relaties en het geloof.’  

‘Dit is geen feestbundel of verjaardagscadeau – Ik hoop met dit boek bij te dragen aan het doorgronden van het werk, de persoonlijkheid en de literaire betekenis van Maarten ’t Hart.’  

De titel Minnebrieven aan Maarten is een verwijzing naar Multatuli, die zijn Minnebrieven schreef als ‘een poging om vat te krijgen op een gecompliceerder werkelijkheid’. Etty vond dat ook op het werk van ’t Hart van toepassing en koos daarom voor deze titel. De verhouding tussen Multatuli en Maarten ’t Hart komt ook aan het einde van het boek ter sprake.  

In haar boek heeft Etty ervoor gekozen de personages uit verschillende boeken (en de situaties waarin ze verkeerden) te vergelijken met het leven van de auteur. Het blijkt dat hun eigenschappen, denkwijzen en/of verleden grotendeels overeenkomen met wat er bekend is over Maarten ’t Hart en zijn leven. Geen van zijn boeken zijn autobiografisch, maar er zijn wel veel overeenkomsten in terug te vinden. Dat valt op nu Etty het uitwerkt, het naast elkaar plaatst en vergelijkt.  

Daarnaast heeft ze ook research uitgevoerd en daarvoor diverse berichten, artikelen en interviews gelezen. Daaruit citeert ze om het geheel te completeren. Het levert een boek op dat inzicht geeft in de man achter de auteur, maar er zal nooit 100% zekerheid zijn over wat waargebeurd is en wat in het verhaal fictie is. ’t Hart zelf is de laatste die daar uitsluitsel over kan geven, zoals hij het altijd vaag heeft gehouden.  

Om alles wat beschreven is te kunnen begrijpen of te plaatsen, is het wenselijk om bekend te zijn met het oeuvre van Maarten ’t Hart. De herkenbaarheid van gebeurtenissen zal groter zijn en het lezen van dit boek zal beter tot zijn recht komen. Toch is er ook voor de lezer die minder bekend is met de auteur en zijn werk, genoeg te ontdekken. Minnebrieven aan Maarten nodigt door het lezen ervan juist uit om aan het gehele oeuvre te beginnen. Een bijzondere toevoeging is het katern met persoonlijk foto’s van ’t Hart, in het midden van het boek.  

Met Minnebrieven aan Maarten heeft Elsbeth Etty op bijzondere wijze een portret neergezet van een schrijver die zijn stempel drukte op de Nederlandse literatuur, maar het met de conventies niet zo nauw nam. Zijn leven vergeleken met zijn boeken levert een inzicht op waarin fictie en werkelijkheid dichter bij elkaar liggen dan verwacht, en tegelijkertijd verder uiteen dan ooit. Voor lezers van de boeken van Maarten ’t Hart is het een mooie aanvulling op zijn complete werk, dat meer dan genoeg stof tot nadenken geeft over feit en fictie en de verweving ervan in een roman.